Μια συνέντευξη με τον κ. Κώστα Φωτάκη, Αναπληρωτή Υπουργό Έρευνας και Καινοτομίας, για τον οποίο το ΕΛΙΔΕΚ είναι ένα προσωπικό όραμα, αποκαλύπτει σκέψεις που “γέννησαν” το όραμα και πράξεις που θα οδηγήσουν στην υλοποίηση του..

Στις 13 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε η πρώτη γενική συνέλευση των μελών του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), το οποίο θα διαχειριστεί πόρους 240 εκατομμυρίων ευρώ που έχουν προκύψει από δανειακή σύμβαση μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.

Στόχος είναι η στήριξη υποψηφίων διδακτόρων και νέων επιστημόνων με την συστηματική προκήρυξη δράσεων για την διεξαγωγή επιλεγμένων ερευνητικών έργων στα Πανεπιστήμια, ΤΕΙ και τα Ερευνητικά Κέντρα (ΕΚ) της χώρας, σε ελκυστικές συνθήκες για την διεξαγωγή έρευνας με αξιώσεις. Περισσότεροι από 4.000 νέοι επιστήμονες αναμένεται να ωφεληθούν κατά την επόμενη τριετία από τις δράσεις του.

Το ΕΛΙΔΕΚ ξεκίνησε ως όραμα από τον Κώστα Φωτάκη, Αναπληρωτή Υπουργό Έρευνας και Καινοτομίας, ο οποίος έχει διανύσει το μεγαλύτερο χρόνο της ζωής του μέσα στην ερευνητική κοινότητα, υπηρετώντας ως ερευνητής και διοικητικό στέλεχος σε ορισμένα από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας.

Τι πιο άμεσο λοιπόν από μια συζήτηση μαζί του, για να γνωρίσουμε τις σκέψεις που οδήγησαν σε αυτό το όραμα, αλλά και τις πράξεις που θα το υλοποιήσουν.

Η υλοποίηση του ΕΛΙΔΕΚ είναι μια σημαντική πρωτοβουλία για την αντιμετώπιση του brain drain που έχει ήδη δημιουργήσει αρκετές απώλειες στον επιστημονικό τομέα της χώρας μας. Ποια είναι η στρατηγική που έχετε σχεδιάσει για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος;

Πράγματι το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) αποτελεί ένα βήμα για την αντιμετώπιση του brain-drain και την αντικατάστασή του από το brain mobility, δηλαδή την αμφίδρομη μετακίνηση ερευνητών.

Γενικότερα το θέμα της μονόπλευρης φυγής επιστημόνων και ιδιαίτερα νέων επιστημόνων στο εξωτερικό μπορεί να αντιμετωπιστεί με την δημιουργία καλών προοπτικών για την επιστημονική τους σταδιοδρομία, είτε στον ακαδημαϊκό και ερευνητικό χώρο είτε στον ιδιωτικό τομέα. Από την άποψη αυτή έχουμε αναπτύξει δύο άξονες: Πρώτον, την δημιουργία ευκαιριών για θέσεις εργασίας στα ΑΕΙ και Ερευνητικά Κέντρα της χώρας σε συνδυασμό με την βελτίωση των συνθηκών για επιστημονική εργασία σε ποιοτικούς ερευνητικούς θύλακες, οι οποίοι θα λειτουργούν ως πόλος έλξης και έμπνευσης για ταλαντούχους νέους επιστήμονες.

Ο δεύτερος άξονας βασίζεται στη δημιουργία θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα και συγκεκριμένα σε τεχνοβλαστούς (start ups) ή γενικότερα καινοτόμες επιχειρήσεις.

Στον πρώτο άξονα συνεισφέρει το ΕΛΙΔΕΚ με πόρους ύψους 240 εκατομμυρίων ευρώ και το ΕΣΠΑ και στο δεύτερο το Υπερταμείο Επιχειρηματικών Συμμετοχών με αρχικό συνολικό κεφάλαιο ύψους 260 εκ. ευρώ, για την επιχειρηματική αξιοποίηση της καινοτομίας, το οποίο δημιουργήθηκε πρόσφατα και θα αρχίσει να λειτουργεί από το Μάρτιο.

Σε παγκόσμιο επίπεδο συμβαίνει μια σημαντική αλλαγή όσον αφορά τα αποτελέσματα της έρευνας. Οι ερευνητές εκτός από την καινοτομία θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψιν και πως οι ανακαλύψεις τους θα έχουν οφέλη για την κοινωνία, όπως επίσης πως θα εξασφαλίσουν ότι η ανακάλυψή τους δε θα μείνει μόνο στα χαρτιά. Αυτή η τάση θα εφαρμοστεί και στην ελληνική ερευνητική κοινότητα;

Κατά την άποψή μας, ιδιαίτερη σημασία έχει η επιδίωξη της επιστημονικής ποιότητας στα ερευνητικά έργα που επιτελούνται. Αυτό προέχει, αφού χωρίς ποιότητα η όποια «χρησιμότητα» θα είναι περιορισμένης εμβέλειας. Το όφελος για την κοινωνία μπορεί να είναι άμεσα ορατό ή να έχει έναν μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Στην πρώτη περίπτωση μπορεί να έχει άμεση επίδραση στην ανάπτυξη, δηλαδή σε 2 ή 3 χρόνια επηρεάζοντας την υπάρχουσα οικονομία, ενώ στη δεύτερη να οδηγήσει στον μετασχηματισμό του μοντέλου ανάπτυξης μακροπρόθεσμα και συνήθως με τρόπο απρόβλεπτο.

Κατά συνέπεια, η επιδίωξη του κοινωνικού οφέλους είναι κάτι που μπορεί να επιδιώκεται με γενικότερους όρους, όπως για παράδειγμα έρευνα ενάντια στον καρκίνο και όχι αποκλειστικά με όρους άμεσης χρησιμότητας των ερευνητικών αποτελεσμάτων.


Τώρα το αν θα μείνουν ή όχι, τα αποτελέσματα στα χαρτιά, έχουμε δημιουργήσει μηχανισμούς, όπως το Υπερταμείο Συμμετοχών για την αξιοποίηση της καινοτομίας, για τον σκοπό αυτό, δηλαδή την μετάφραση των ερευνητικών αποτελεσμάτων σε επιχειρηματικές δραστηριότητες.

Ίσως είναι η πρώτη φορά στη χώρα που υπάρχει μία βήμα προς βήμα, συστηματική προσπάθεια για την διαμόρφωση μιας ισχυρής οικονομίας που να βασίζεται στην γνώση.

Σε μια πρόσφατη επίσκεψη στην Εσθονία, διαπιστώσαμε ότι η κατανομή των οικονομικών πόρων που είναι διαθέσιμοι για έρευνα, γίνεται σε μεγάλο βαθμό με βάση τους τομείς που η χώρα θεωρεί ότι έχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Υπάρχει κάποιος ανάλογος σχεδιασμός και σε ποιους τομείς θα εστιάσει;

Βεβαίως και γίνονται στρατηγικές προτεραιοποιήσεις με βάση συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε χώρας. Ένα παράδειγμα στην περίπτωσή μας αποτελεί το θέμα Επιστήμη και Τεχνολογία στον Πολιτισμό και η σύνδεσή της με την επιχειρηματικότητα, μία εμβληματική δράση που πρόσφατα ανακοινώθηκε.

Από την άλλη, ο όποιος στρατηγικός σχεδιασμός δεν θα πρέπει να λειτουργεί αποτρεπτικά για την ποιοτική έρευνα που βασίζεται στην επιστημονική περιέργεια και η οποία όπως έχει αποδείξει η ιστορική εμπειρία, μπορεί να οδηγήσει σε θεαματικά άλματα ανάπτυξης μετασχηματίζοντας την οικονομία της γνώσης.

Το ΕΛΙΔΕΚ θα διαχειρισθεί πόρους 240 εκατομμυρίων ευρώ και αναμένεται να ωφεληθούν περίπου 4000 νέοι επιστήμονες. Θεωρητικά, η ζήτηση αναμένεται να είναι μεγάλη, με ποιες μεθόδους θα γίνει η αξιολόγηση των προτάσεων;

Το ΕΛΙΔΕΚ στηρίζει νέους επιστήμονες κυρίως σε επίπεδο υποψηφίων διδακτόρων και μεταδιδακτόρων ώστε αυτοί να «ενταχθούν» στο ακαδημαϊκό/ερευνητικό οικοσύστημα. Έτσι και για αυτούς θα ανοίγουν προοπτικές αλλά και στα ΑΕΙ και Ερευνητικά Κέντρα θα μπει νέο «αίμα». Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι στην πρώτη προκήρυξη για υποψήφιους διδάκτορες υπήρξαν 2114 αιτήσεις (!), στοιχείο που καταδεικνύει το μέγεθος της ζήτησης. Κι αυτό είναι λογικό αφού για πολλά χρόνια ακόμη και πριν την κρίση οι σχετικές ευκαιρίες ήταν ανύπαρκτες ή ελάχιστες.

Για εμάς αποτελεί μεγάλο στοίχημα το κτίσιμο εμπιστοσύνης όσον αφορά την αξιολόγηση. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούμε μοντέλα που εφαρμόζονται και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επιδιώκοντας την διασφάλιση της μέγιστης διαφάνειας. Η πρόβλεψη της δυνατότητας υποβολής ουσιαστικών ενστάσεων είναι ένα άλλο πρόσθετο στοιχείο. Βεβαίως η διακυβέρνηση του ίδιου του ΕΛΙΔΕΚ, που έχει σχεδιαστεί να βρίσκεται μακριά από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία, αποτελεί μεγάλο εχέγγυο προς την κατεύθυνση αυτή. Θεωρώ ότι το Επιστημονικό Συμβούλιο του ΕΛΙΔΕΚ που θα αποτελείται από καταξιωμένους επιστήμονες υψηλού κύρους και εμπειρίας σε θέματα αξιολόγησης, θα κάνει πολύ δουλειά για τον σκοπό αυτό.

Ποιες ενέργειες έχουν γίνει μέχρι τώρα και πότε θα είναι διαθέσιμα τα πρώτα αποτελέσματα;

Βρισκόμαστε στο πρώτο στάδιο αξιολόγησης των αιτήσεων για τις υποτροφίες υποψηφίων διδακτόρων και της υποβολής προτάσεων για ερευνητικά έργα στήριξης μεταδιδακτόρων ερευνητών και ερευνητριών. Η αξιολόγηση για τις υποτροφίες αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί τον Απρίλιο ενώ η καταληκτική ημερομηνία για τις προτάσεις των μεταδιδακτόρων είναι η 31η Μαρτίου. Θα ακολουθήσουν κι άλλες προσκλήσεις σε συστηματική βάση ώστε οι νέοι ερευνητές να μπορούν να κάνουν έγκαιρα τον προγραμματισμό τους.