Υπάρχει μόνο ένα αγαθό που, εξάγοντάς το, καταγράφουμε ζημιά αντί για όφελος. Οι έξυπνοι, ικανοί και εκπαιδευμένοι εγκέφαλοι, το άξιο, δηλαδή, ανθρώπινο δυναμικό, διαφεύγει της χώρας αυτής με αυξητικούς ρυθμούς. Το γεγονός αυτό είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της οικονομικής κρίσης που βιώνουμε, αποτελώντας σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα σε προσπάθειες ανάπτυξης, είτε σε επίπεδο προσωπικό είτε σε επίπεδο επιχειρηματικό.

Στην πραγματικότητα, η μετανάστευση σημαντικού ποσοστού του αξιότερου μέρους των νέων Ελλήνων εργαζομένων και επιστημόνων δεν αποτελεί ένα αυτόφωτο πρόβλημα, αλλά μία από τις πολλές παράπλευρες απώλειες που απορέουν από το γενικότερο κλίμα επιχειρηματικής στασιμότητας, οικονομικής δυσπραγίας και έλλειψης μέσων που αντιμετωπίζουμε. Ο χαρακτηρισμός, όμως, «φυγή εγκεφάλων» μάλλον δεν είναι αντιπροσωπευτικός του φαινομένου και δεν μας βοηθά να το δούμε στη σωστή διάσταση.

Η αλήθεια είναι πως οι ικανοί και οι άξιοι πάντα θα έχουν μικρότερο φόβο έναντι των αλλαγών και πάντα θα αναζητούν τις καλύτερες ευκαιρίες, ώστε να κεφαλαιοποιήσουν τις δυνατότητές τους. Αυτό θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί καλύτερα ως «κυκλοφορία εγκεφάλων», μια έννοια που αρχίζει να αποκτά απήχηση και μια τάση μάλλον δεδομένη πια στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτή η κατάσταση κινητικότητας ισχύει και θα ισχύει μόνιμα, ειδικά στο πλαίσιο μιας ελεύθερης αγοράς και ακόμα ειδικότερα στο χώρο του ΙΤ, όπου η επανάχρηση γνώσης και εμπειρίας σε μια άλλη χώρα είναι εξαιρετικά εύκολη υπόθεση.

Τελικά, μέσα από αυτή τη διαδικασία κυκλοφορίας οι καλοί αποκτούν τις ευκαιρίες να γίνουν ακόμα καλύτεροι και, συνολικότερα, η γνώση διαχέεται επιτυχέστερα προς όλους. Η αντιμετώπιση, λοιπόν, του φαινομένου αυτού ως αρνητικού που πρέπει να ανακοπεί μάλλον δεν είναι η αρμόζουσα. Στόχος πρέπει να είναι, όχι η ανάσχεση φυγής, αλλά η δημιουργία συνθηκών επαναπροσέγγισης των καλών και των άξιων, οι όποιοι, ίσως, αναζητούν αλλού ευκαιρίες τη δεδομένη περίοδο. Οι ίδιοι μπορούν να αποτελέσουν ισχυρό κεφάλαιο σε προσπάθειες ανάπτυξης σε μέλλοντα χρόνο.