Κατά τον Stephen Hawking «καθώς η ανθρωπότητα βρίσκεται στην πιο επικίνδυνη φάση της ανθρώπινης ανάπτυξής της το ανθρώπινο είδος πρέπει να λειτουργήσει σαν ένα σύνολο για να αντιμετωπίσει τεράστιους κινδύνους που απειλούν τον πλανήτη. Μόνη λύση η συνεργασία, η ταπεινοφροσύνη και η προετοιμασία για τις φουρτούνες που έρχονται». Σε αυτό το πνεύμα κινήθηκε το 3rd BCM Forum που πραγματοποιήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2016 στο Κέντρο Βιώσιμης Επιχειρηματικότητας με διοργανωτές το περιοδικό netweek της BOUSSIAS και τη Fidel & Fortis Ltd.

Πιο επίκαιρη από ποτέ, η φετινή εκδήλωση εστίασε στις κύριες απειλές και τα συνεχώς αυξανόμενα απρόβλεπτα συμβάντα, οι συνέπειες των οποίων ρίχνουν πια βαρειά τη σκιά τους όχι μόνο σε κράτη και κυβερνήσεις, αλλά και σε επιχειρήσεις, εργαζόμενους και απλούς πολίτες. Υποδομές ζωτικής σημασίας, φυσικές καταστροφές, τρομοκρατία, ζητήματα κυβερονασφάλειας ήταν μεταξύ άλλων τα θέματα της φετινής εκδήλωσης. Είκοσι ( 20 ) ομιλητές από την επιστημονική κοινότητα, τη δημόσια διοίκηση, ανώτατα στελέχη επιχειρήσεων και Ειδικοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό κατέθεσαν τις απόψεις τους σε μια σειρά θεμάτων που καλύφθηκαν σε 3 ενότητες.

Η πρώτη ενότητα έδωσε μια εικόνα για την έννοια των Υποδομών ζωτικής σημασίας τις συνέπειες των κινδύνων σε αυτές.
Βασικά συμπεράσματα
Νευραλγικός θεωρείται ο ρόλος των Υποδομών Ζωτικής Σημασίας (ΥΖΣ) και η αδιάλειπτη λειτουργία τους είναι βασική προϋπόθεση για την υγεία, ασφάλεια, οικονομία, κοινωνική συνοχή και ευημερία κράτους, επιχειρήσεων και πολιτών.

Κομβικός και ο ρόλος του Κέντρου Μελετών Ασφαλείας, που έχει ορισθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως το Εθνικό σημείο αναφοράς. Στη 10ετή δράση και έχοντας υλοποιήσει περίπου 60 έργα, αναγνωρίζεται η σημαντική συνεισφορά του από την Ευρώπη, ενώ παράλληλα έχει θέσει έναν φιλόδοξο σχεδιασμό για την επόμενη 4ετία, που περιλαμβάνει την ενίσχυση της προστασίας των εθνικά χαρακτηρισμένων ευρωπαϊκών ΥΖΣ αλλά και τις εκπαιδεύσεις των ΥΖΣ.

Σημαντική επίσης θεωρείται η ενδελεχής μελέτη του ΟΠΑ για το Ανεξάρτητο Κέντρο Διανόεσις (Οργανισμού έρευνας & Ανάλυσης) αναφορικά με την «προστασία των κρίσιμων υποδομών» με έμφαση στους κλάδους Ενέργειας, Μεταφορών και Τεχνολογιών Πληροφοριών και Επικοινωνιών. Η μελέτη επισημαίνει ρητά ότι για τη δημιουργία συναντίληψης μεταξύ των εμπλεκομένων και την αποφυγή αποσπασματικής αντιμετώπισης συμβάντων, είναι ανάγκη να εκπονηθεί ένα ολιστικό πρόγραμμα ΚΥ με καθορισμό δομημένου πλαισίου ασφάλειας των ΚΥ, με υιοθέτηση στρατηγικών στόχων (όραμα) και καθορισμένους τομείς προτεραιότητας καθώς και ένα Σχέδιο Δράσης με σαφές χρονοδιάγραμμα υλοποίησης κάθε στόχου.

Ωστόσο, παρά τις εντατικές προσπάθειες, η Ελλάδα παραμένει μια από τις ελάχιστες χώρες της ΕΕ που δεν διαθέτει ολοκληρωμένο εθνικό πρόγραμμα προστασίας των ΥΖΣ αλλά ούτε και ολοκληρωμένο πρόγραμμα κυβερνοασφάλειας, τη στιγμή που οι παγκόσμιοι κίνδυνοι εντείνονται και διασυνδέονται, ενώ απειλές παράγονται και μέσα από τις αλληλεπιδράσεις των εθνικών κρίσιμων υποδομών.

Σε ό,τι αφορά τις φυσικές καταστροφές αυτές όχι μόνον εντείνονται, αλλά έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να έχουν μοιραίες συνέπειες σε κρίσιμες υποδομές. Είναι απαραίτητο μεταξύ 2015 και 2030 να αυξηθεί ο αριθμός των χωρών που θα έχουν στρατηγική για τη μείωση κινδύνων με παράλληλη ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας ενώ αναγκαία είναι και η δημιουργία συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης και πληροφόρησης για τους εν δυνάμει κινδύνους.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ρόλος των μονάδων υγείας στον τομέα των κρίσιμων υποδομών καθώς αυτές παρουσιάζουν σημαντικές ιδιαιτερότητες σε σύγκριση με άλλες επιχειρηματικές οντότητες. Πιο συγκεκριμένα όσοι έχουν την ευθύνη της διαχείρισης κινδύνων και της επιχειρησιακής συνέχειας σε δομές υγείας, καλούνται να λειτουργήσουν σε ένα άκρως πολύπλοκο οικοσύστημα, στο οποίο οι αποφάσεις άπτονται των πλέον ευαίσθητων θεμάτων, όπως είναι η ζωή και ο θάνατος.

Ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών συνιστά ένα παράδειγμα βέλτιστης πρακτικής κρίσιμης υποδομής στον τομέα των μεταφορών. Νευραλγικός είναι ο ρόλος της ορθής χρήσης της πληροφορικής στη διασφάλιση της αδιάλειπτης λειτουργίας του αεροδρομίου 24/7/365, σε ένα πολυσύνθετο οικοσύστημα καθώς και η σημαντική συμβολή του συστήματος επιχειρησιακής συνέχειας που εφαρμόζεται. Η συνεχής εκπαίδευση των εργαζομένων του αεροδρομίου αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία κουλτούρας διαχείρισης κινδύνων.

Στα παραδείγματα καλής πρακτικής εντάσσεται και η λειτουργία του Creta Maris Beach Resort. Συγκεκριμένα τα οφέλη από τα ετήσια evacuation drills του συγκροτήματος, για εργαζόμενους, πελάτες και την επιχείρηση συνολικά, χαρακτηρίζονται υψίστης σημασίας σε συνάρτηση με τη συνεργασία και διαλειτουργικότητα μεταξύ τοπικών αρχών και φορέων της περιφέρειας με κύριο στόχο την αντιμετώπιση εκτάκτων γεγονότων.

Στην συζήτηση που ακολούθησε, οι συμμετέχοντες συμφώνησαν με την πρόταση του κου Θεοφιλόπουλου/ΚΕΜΕΑ για την ανάγκη δημιουργίας ενιαίας αρχής – σε ανώτατο επίπεδο-με αντικείμενο την εκπόνηση κεντρικής στρατηγικής και τον βέλτιστο συντονισμό όλων των κρίσιμων υποδομών κατά τα πρότυπα άλλων ευρωπαϊκών χωρών εξαιτίας των αλληλεξαρτήσεων των υποδομών. Ωστόσο, παραδέχτηκαν ότι, τουλάχιστον για την επόμενη δεκαετία, αυτό δεν είναι ρεαλιστικό, λόγω της κρίσης στην Ελλάδα. Μόνη εφικτή λύση: η διατήρηση των σημερινών δομών. Επισημάνθηκε η ανάγκη ενίσχυσης της συνεργασίας σε επίπεδο τομέων-όπως ενδεικτικά η ομάδα εργασίας στις μεταφορές-καθώς και η ανάληψη πρωτοβουλιών από τις επιχειρήσεις για την ενίσχυση της δικής τους προετοιμασίας με τη βοήθεια του business continuity και την εδραίωση ενός συστηματικού διαλόγου και συνεργασίας με άλλους φορείς σε επίπεδο μικροκλίμακας.


Η δεύτερη ενότητα εμβάθυνε σε σημαντικές απειλές και πως αυτές επηρεάζουν τις επιχειρήσεις.
Ξεκίνησε με την παρουσίαση των κύριων ευρημάτων της έρευνας που διεξήγαγε η ALCO σε συνεργασία με τη Fidel & Fortis που διεξήχθη αποκλειστικά για τους σκοπούς του συνεδρίου. Για τις μεγάλες και πολύ μεγάλες επιχειρήσεις της χώρας, οι 5 πιο σημαντικοί κίνδυνοι είναι η πολιτική αστάθεια (81%), απειλές που έχουν σχέση με την ασφάλεια (62%), οι φυσικές καταστροφές (56%), οι δυσκολίες χρηματοδότησης (55%) και οι συνεχείς αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο ( 48%).

Σε σύγκριση με προηγούμενες έρευνες η μεσοσταθμική αύξηση κινδύνων φτάνει το εντυπωσιακό 60%, με την πολιτική αστάθεια να εδραιώνεται ως ο σημαντικότερος κίνδυνος με πολύ αυξημένα ποσοστά, ενώ δυσκολίες χρηματοδότησης και αλλαγές θεσμικού πλαισίου εμφανίζουν διπλάσια σχεδόν ποσοστά σε σχέση με το 2015. Παράλληλα σταθερά υψηλά παραμένουν τα ποσοστά για την ασφάλεια των συστημάτων και τις φυσικές καταστροφές.

Για να αντιμετωπίσουν αυτούς τους κινδύνους, οι επιχειρήσεις δηλώνουν σε υψηλά ποσοστά ότι προετοιμάζονται με πλάνα και ανθρώπους για να διαπιστωθεί όμως ότι στην πραγματικότητα μόνο 4 στις 10 επιχειρήσεις δηλώνουν εξοικειωμένες με την έννοια της επιχειρησιακής συνέχειας (ΕΣ), ενώ μόνο μια στις δύο διαθέτει ολοκληρωμένο σύστημα επιχειρησιακής συνέχειας.

Συμπέρασμα: Σημαντικός αριθμός των πολύ μεγάλων επιχειρήσεων της Ελλάδας εξακολουθεί να προετοιμάζεται αποσπασματικά και με αργούς ρυθμούς, από ό,τι θα αναμενόταν, για να αντιμετωπίσει κινδύνους και απρόβλεπτα γεγονότα.

Σημαντικές οι εμπειρίες και προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένας σύμβουλος με πελάτες BCM, γεγονός που πιστοποιεί εμμέσως τα ευρήματα της έρευνας αναφορικά με τις κρατούσες αντιλήψεις σε αρκετές επιχειρήσεις στην χώρα μας σχετικά με το ΒCM.

Με ομιλία εμπνευσμένη από την αρχαία Ελλάδα και τίτλο: «ο Όμηρος και τα διδάγματα της ανθεκτικότητας» ο Chris Needham-Bennett, ένας από τους κορυφαίους συμβούλους επιχειρήσεων στον τομέα της κατάρτισης στρατηγικού σχεδιασμού, υπογράμμισε ότι κάθε επιχείρηση πρέπει να έχει περισσότερα από ένα εναλλακτικά σενάρια για τη διαχείριση μιας κρίσης και έδωσε μια διαφορετική προσέγγιση του τι σημαίνει «Δούρειος Ίππος». Είπε: «ότι ο μηχανισμός αυτός ήταν ουσιαστικά το πρώτο “Social Engineering”, η πρώτη κοινωνική μηχανική χειραγώγησης ατόμων με σκοπό την απόσπαση πληροφοριών». Τόνισε επίσης την ανάγκη οι επιχειρήσεις να κάνουν ασκήσεις προσομοίωσης. «Έτσι», όπως είπε χαρακτηριστικά, «θα δουν πόσους υπαλλήλους έχουν διαθέσιμους και πόσοι από αυτούς μπορούν πράγματι να ανταποκριθούν σε δύσκολες συνθήκες».

Tα κρίσιμα θέματα της ασφάλειας πληροφοριακών συστημάτων (ΠΣ) ο ρόλος του ανθρώπινου παράγοντα στην ασφάλεια του διαδικτύου και των πληροφοριακών συστημάτων καθώς και βέλτιστες πρακτικές ΒCM προσέλκυσαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς επισημάνθηκαν τα εξής:

Παρότι το ζήτημα της ασφάλειας ΠΣ απασχολεί τις επιχειρήσεις, συχνά δεν ικανοποιούνται οι στόχοι ασφάλειας των ΠΣ είτε λόγω υποκειμενικής προσέγγισης των εμπλεκομένων, είτε λόγω έλλειψης κοινής γλώσσας μεταξύ διοίκησης και τεχνικών ή ακόμη και λόγω έλλειψης κουλτούρας ασφάλειας της διοίκησης .

Για το σκοπό αυτό προτείνεται η υιοθέτηση εξειδικευμένων μεθοδολογιών όπως το ΒCM, τόσο για τη διάγνωση των σημαντικότερων απειλών και των επιπτώσεών τους στις επιχειρησιακές λειτουργίες, όσο και για την επινόηση έξυπνων και μη κοστοβόρων λύσεων με παράλληλα αποφυγή λανθασμένων αποφάσεων.

Αναφορικά με το επιτυχημένο μοντέλο του προγράμματος BCM της DHL Express ως βασικοί παράγοντες επιτυχίας αναγνωρίστηκαν η διάσπαση των κρίσιμων λειτουργιών σε μικρά αυτόνομα πλάνα με στόχους και διαδικασίες που ελέγχονται. Η ύπαρξη πληροφορίας, η μεταφορά δεδομένων, ο ρόλος του ΙΤ, η ροή επικοινωνίας και η διαδικασία επαναφοράς. Η αναγνώριση, καταγραφή και διαχείριση κινδύνων που ενδεχομένως να συνιστά και ευκαιρία. Η αναγνώριση προτεραιοτήτων και η επινόηση έξυπνων και απλών λύσεων. Η δέσμευση και αποδοχή της διοίκησης και η δέσμευση πόρων. Τέλος, η εκπαίδευση των εργαζομένων και η ένταξη KPIs στην στοχοθεσία τους συνεισφέρουν ώστε να γίνει το ΒCM κτήμα τους.

Εκτός των απειλών μέσω τεχνικών μέσων, η αντιμετώπιση απειλών με επίκεντρο τον άνθρωπο, συνιστούν σήμερα προτεραιότητα για τις επιχειρήσεις.

Οι διοικήσεις διάκεινται ευνοϊκότερα σε θέματα επένδυσης στην ασφάλεια, καθώς θεωρούν ότι αυτή μπορεί να αποτελέσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για την επιχείρηση.

Τα προγράμματα ενημερότητας θα μπορούσαν να συμβάλουν στην δημιουργία κουλτούρας ασφάλειας. Ωστόσο παρατηρείται ότι παρά την εκπαίδευση και τον καθορισμό πολιτικών και διαδικασιών ασφάλειας, οι εργαζόμενοι δεν υιοθετούν συχνά τις αναμενόμενες συμπεριφορές.

Βασικοί λόγοι αποτυχίας των προγραμμάτων είναι η έλλειψη διαδραστικότητας, ενώ δεν λαμβάνονται υπόψη ψυχολογικοί παράγοντες, όπως οι υποκειμενικές προδιαθέσεις των εργαζομένων και πως αυτές επιδρούν στην αλλαγή συμπεριφοράς , γεγονός που πρέπει να λαμβάνεται οπωσδήποτε υπόψη από τις διοικήσεις όταν εκπονούν αντίστοιχα προγράμματα.

Η τρομοκρατία ήταν το επόμενο μεγάλο θέμα της εκδήλωσης. Οι ομιλητές επεσήμαναν τα εξής:

  • Υπάρχουν πάνω από 900 ορισμοί για την τρομοκρατία.
  • Η τρομοκρατία αποτελεί τμήμα μιας ευρύτερης στρατηγικής και χρησιμοποιεί μεθόδους προπαγάνδας, στην οποία η βία ασκείται εκούσια εναντίον αμάχων, ώστε να πετύχει συγκεκριμένους σκοπούς (κοινωνικοπολιτικούς, εθνικούς ή θρησκευτικούς).
  • Η τρομοκρατία εμφανίζεται με διάφορα πρόσωπα, όπως: τρομοκρατικές επιθέσεις, μεμονωμένες επιθέσεις αυτοκτονίας, αλλά και κυβερνοεπιθέσεις, που αν και μη ενδιαφέρον θέμα για τα ΜΜΕ, οι επιπτώσεις τους ενδεχομένως να είναι πολύ μεγαλύτερες σε έναν οργανισμό, συν

Το ΒCM μπορεί να συμβάλλει σημαντικά και στην αντιμετώπιση τρομοκρατικών ενεργειών, εστιάζοντας κυρίως σε στρατηγικές πρόληψης με βάση το μοντέλο: «πρόβλεψη, προετοιμασία, προστασία».

Ως παράδειγμα βέλτιστης πρακτικής του εξωτερικού παρουσιάστηκε η περίπτωση της Belfius Bank που χειρίστηκε αποτελεσματικά το τρομοκρατικό χτύπημα στις Βρυξέλλες τον Μάρτιο 2016, χάρη στο ολοκληρωμένο της σύστημα BCM καθώς και στον ειδικό σχεδιασμό για την αντιμετώπιση ενδεχόμενης τρομοκρατικής ενέργειας που ανέπτυξε μετά το τρομοκρατικό χτύπημα στο Παρίσι τον Νοέμβριο 2015. Η επίδραση στην εικόνα της τράπεζας ήταν θετικότατη, ενώ στην κοινή γνώμη αναδείχτηκε η αξία του ΒCM σαν ένα πολύ χρήσιμο σύστημα διοίκησης. Η ομάδα BCM της Belfius Bank ανακηρύχτηκε Global ΒCM Τeam 2016 στο πλαίσιο των BCI Awards.

Η κοινωνία πρέπει να αντιμετωπίσει την τρομοκρατία με νηφαλιότητα: να αναλογισθεί αν φοβάται περισσότερο την τρομοκρατία ή τον ίδιο τον φόβο που αυτή προκαλεί, επιφέροντας «κοινωνικές ασθένειες» που στο μέλλον θα είναι δύσκολο να θεραπευτούν.

Παρόλο που η τρομοκρατία έχει σαν απώτερο στόχο την πολιτική νομιμοποίηση, τελικά δεν μπορεί να νικήσει, διότι οι κοινωνίες-με τη στάση τους-αποδεικνύουν την ανθεκτικότητά τους.

Η τεχνολογία στην υπηρεσία των εκτάκτων συνθηκών
Σημαντική αποδεικνύεται η τεχνολογία αιχμής στην υπηρεσία της έρευνας και διάσωσης σε έκτακτες ανάγκες (SAR, emergency and response) από την παρουσίαση των βραβευμένων καινοτόμων υπηρεσίων της ομάδας Senselab του Πολυτεχνείου Κρήτης: Drones 4 Good, Copernicus Masters, European Satellite Navigation C, Internet of Drones, κλπ με τη συνδυαστική χρήση drones και κινητών συσκευών.

Ο Στέλιος Ράμφος για τους Έλληνες και τη σχέση τους με τον κίνδυνο
Το συνέδριο ολοκλήρωσε τις εργασίες του με μια ειδική ενότητα στην οποία ο κορυφαίος διανοητής Στέλιος Ράμφος μέσω μαγνητοσκοπημένου video τοποθετήθηκε σε μια σειρά ερωτήσεων που του είχαν τεθεί και αφορούσαν σε διάφορες συμπεριφορές των Ελλήνων και στη σχέση τους με τον κίνδυνο Ο κ. Ράμφος επεσήμανε τα εξής:

Οι Έλληνες είναι ένας λαός όπου το κοινωνικό φαντασιακό του καθοδηγείται κυρίως από το συναίσθημα. Η ορθόδοξη θρησκεία αιώνες τώρα έχει βάλει τη σφραγίδα της στις ψυχές τους. Στο πλαίσιο αυτό η έννοια της αιωνιότητας και η εναπόθεση της ελπίδας στο Θεό παίζουν κυρίαρχο ρόλο. Αυτό οδηγεί σε συγκεκριμένη στάση απέναντι στα πράγματα όπου η προοπτική της αιωνιότητας εγκλωβίζει τους Έλληνες σε ένα αιώνιο παρόν που διακρίνεται για την αδράνεια και την έλλειψη κινητικότητας (κομπολόι, κουλτούρα καφενείου, αδράνεια δημοσίου).

Ως προς την έννοια της ευθύνης, κατά τον Ράμφο, όσο πιο μακρινό το τέλος τόσο πιο ανεύθυνοι γινόμαστε. Επιπλέον οι ισχυροί δεσμοί των Ελλήνων με την οικογένεια έχουν συντελέσει στην αδιαφορία προς τον δημόσιο χώρο και σε μια χαλαρή σχέση με τη συλλογική ευθύνη. Ως μέλη της οικογένειας μοιραζόμαστε την ευθύνη, που ωστόσο συχνά αντί να λειτουργεί θετικά δεν μας επιτρέπει να ανοίξουν οι ορίζοντές μας αλλά ούτε και να αναλάβουμε ατομική ευθύνη.

ΟΙ Έλληνες αντί να τοποθετηθούν ενεργητικά απέναντι στα πράγματα, περιμένουν… το θαύμα. Έτσι αντιμετωπίζουν και τον κίνδυνο: ενδόμυχα ζουν με την ελπίδα ότι κάποιο αόρατο χέρι θα παρέμβει να τους σώσει. Πώς αξιολογείται τελικά μια τέτοια στάση? Συνιστά συμπεριφορά ανηλίκου που μάλιστα του κακοφαίνεται όταν τρίτοι τολμούν να του επισημάνουν την έλλειψη ωριμότητάς του, καθώς διαπιστώνουν ότι, ενώ θα ήθελαν να του συμπεριφέρονται ως ενήλικα, αυτός αποδεικνύει ότι είναι τελικά ένα κακομαθημένο παιδί.

Οι κοινωνίες ξεχωρίζουν από τον τρόπο που έχουν κατορθώσει να τιθασεύσουν το συναίσθημα, γεγονός που παρατηρούμε στους Κέντρο και Βόρειο-ευρωπαίους: αυτό έχει λειτουργήσει θετικά για αυτούς. Μάλιστα επειδή έχουν εσωτερικεύσει την πίστη τους με βιωματική παράμετρο την ατομική ευθύνη, έχουν μια ενεργητική στάση στα πράγματα που τους επέτρεψε να απελευθερώσουν δημιουργικές δυνάμεις με αποτέλεσμα να συγκροτήσουν, ανάμεσα σε άλλα, δομές και κράτη.

Σε ό,τι αφορά ενδεχόμενη αλλαγή σε συμπεριφορές, η παρέμβαση των τεχνοκρατών είναι ανεπαρκής. διότι αυτοί κοιτούν κυρίως τα «πράγματα» και όχι τις ψυχές.

Για να ερμηνεύσουμε τις συμπεριφορές των ανθρώπων και ειδικά σε ένα λαό με βαρειά την επιρροή του συναισθήματος, δεν πρέπει να ακολουθήσουμε τον κλασικό αιτιοκρατικό δρόμο της λογικής, αλλά αντίθετα να ερμηνεύσουμε τη λογική του ανορθολογισμού. Μόνο έτσι θα μπορέσουν να απελευθερωθούν δυνάμεις μελλοντικά.

Τέλος, σε ό,τι αφορά τους επερχόμενους κινδύνους, ο Ράμφος επεσήμανε ότι ο μεγαλύτερος και πιο ύπουλος κίνδυνος είναι ο λαϊκισμός (βλέπε Τράμπ) που σταδιακά οδηγεί στην εδραίωση χαμηλών ενστίκτων σε λαούς και που μπορεί να μας οδηγήσει στην καταστροφή.