Το γεγονός ότι ο κόσμος εξελίσσεται μέσα από τις Βιομηχανικές Επαναστάσεις είναι ευρέως γνωστό σε όλους. Ποιά είναι όμως τα σημεία που ο ψηφιακός μετασχηματισμός επηρεάζει τον χώρο της ναυτιλίας και της διαχείρισης των δεδομένων της;

Η Πρώτη βιομηχανική επανάσταση, άρχισε στα μέσα του 19ου αιώνα, με την εφεύρεση της μηχανής ατμού, ακολούθησε η δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση στο τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα με την ευρεία χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας και τις μηχανές καύσεως. Εδώ και αρκετά χρόνια βιώνουμε την τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση, που βασικά εισήγαγε τον κόσμο στην «μετα-άνθρακα εποχή», γλυτώνοντάς μας από την οικολογική-κλιματική καταστροφή και παράλληλα έφερε τον κόσμο των υπολογιστών στο προσκήνιο. Τώρα είμαστε μάρτυρες της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, που πρακτικά θα ολοκληρωθεί γύρω στα μέσα του 21ου αιώνα, όπου ο κόσμος θα γίνει πιο «ευφυής» χάρη στην τεράστια αύξηση της χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του ψηφιακού μετασχηματισμού μεγάλου μέρους του τρόπου ζωής και εργασίας μας.

 Οι περισσότεροι είμαστε εξοικειωμένοι με το νόμο του Moore ο οποίος δηλώνει ότι «η υπολογιστική ισχύς διπλασιάζεται κάθε 18 μήνες». Στην πραγματικότητα παρατηρούμε ότι η υπολογιστή ισχύς έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια σε κλίμακα που παλιότερα δε θα μπορούσαμε να φανταστούμε. Αν και ο νόμος του Moore δεν μπορεί λογικά να ισχύει επ’ άπειρο, παρόλα αυτά στα επόμενα χρόνια η δύναμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών και οι δυνατότητες επικοινωνίας θα αυξηθούν τόσο ώστε να αλλάξουν τον κόσμο μας εντελώς. Το μέγεθος της πληροφορίας που θα συλλέγεται, θα επεξεργάζεται και θα διαβιβάζεται στα επόμενα χρόνια θα είναι πραγματικά μεγάλο, κυρίως λόγω της συμμετοχής σε αυτή διαφορετικών τύπων συσκευών και τεχνολογιών που θα υλοποιήσουν το Internet of things.

Ο αντίκτυπος στη Ναυτιλία
Στη Ναυτιλία παρατηρούμε ήδη τη γρήγορη ανάπτυξη της δορυφορικής επικοινωνίας, των δικτύων και τη διαχείριση και μεταφορά μεγάλου όγκου δεδομένων (Big Data) από το πλοίο στο γραφείο και αντίστροφα, γρήγορα και οικονομικά. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η ναυπήγηση  των «έξυπνων πλοίων» (smart ships), συμπεριλαμβανομένων και των αυτόνομων, που μπορεί να είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της τέταρτης ΒΕ.

Η ιδέα αυτή δεν είναι καινούρια και είχε τεθεί προς συζήτηση πριν από 30 χρόνια χωρίς όμως να είναι  τότε διαθέσιμη η κατάλληλη τεχνολογία που θα την υλοποιούσε. Τώρα όμως φαίνεται ότι η κατάλληλη τεχνολογία είναι ήδη στα χέρια μας, εντούτοις προκύπτουν σημαντικά προβλήματα τα οποία πρέπει να επιλυθούν. Πριν την εισαγωγή των «έξυπνων πλοίων» σε πρακτική λειτουργία, θα πρέπει να δούμε ρεαλιστικά κάποια σημαντικά προβλήματα που προκύπτουν και απαραιτήτως πρέπει να επιλυθούν.

Η Τεχνολογία για τη ναυπήγηση των «έξυπνων πλοίων» είναι ήδη διαθέσιμη και το πρώτο αυτόνομο πλοίο με μπαταρίες θα κάνει το πρώτο υπερατλαντικό ταξίδι του αυτό το χρόνο. Όμως πριν η πρακτική εφαρμογή αυτής της ιδέας να είναι ρεαλιστική, εκτός από κάποια τεχνικά προβλήματα που προκύπτουν, θα πρέπει να επιλυθούν ζητήματα οικονομικής βιωσιμότητας και προστασίας του περιβάλλοντος, ασφάλειας, νομοθεσίας, αλλά και να επανεξετασθεί ο παράγοντας άνθρωπος.
• Όλοι μας συμφωνούμε ότι τα «έξυπνα πλοία» πρέπει να είναι οικονομικά βιώσιμα εκτός κι αν άλλοι παράγοντες όπως η προστασία του περιβάλλοντος καθιστούν το γεγονός απαγορευτικό. Η προστασία του περιβάλλοντος απαιτεί χαμηλή εκπομπή CO2, NOx και αποβλήτων. Τα πλοία που καλύπτουν αυτές τις απαιτήσεις ονομάζονται «πράσινα» (green ships). Είναι προφανές λοιπόν ότι για οικονομικούς λόγους και περιβαλλοντολογικούς τα «έξυπνα πλοία» πρέπει να είναι και «πράσινα».
• Η ασφάλεια είναι ένα άλλο απαγορευτικό θέμα της ευρείας χρήσης των «έξυπνων πλοίων». Τα περισσότερα προβλήματα εντοπίζονται στην ασφαλή πλεύση-ευστάθεια (intact stability), την ασφάλεια κατά των συγκρούσεων και των καθιζήσεων που μπορεί να προκαλέσουν ζημιά στο κέλυφος του πλοίου, πυροπροστασία κ.α. Το πιο σημαντικό και για το οποίο γίνεται εκτενής συζήτηση τα τελευταία χρόνια  είναι η ασφάλεια ενάντια στις κυβερνο-επιθέσεις (cyber security).
• Τα «έξυπνα πλοία» είναι όμως μεγάλη πρόκληση και για τη ναυτιλιακή νομοθεσία. Η εμπορική λειτουργία των αυτόνομων πλοίων απαιτεί αλλαγές σε όλες τις ναυτιλιακές συμβάσεις που αφορούν τη μεταφορά αγαθών μέσω θαλάσσης. Ένα άλλο πρόβλημα, μη εύκολα επιλύσιμο, που δεν μπορεί να εφαρμοστεί από τα αυτόνομα πλοία είναι οι επιχειρήσεις αναζήτησης και διάσωσης στη θάλασσα. Σύμφωνα με τους παρόντες κανονισμούς όλα τα πλοία είναι υποχρεωμένα να συμμετέχουν στις διαδικασίες διάσωσης ανθρώπων σε κίνδυνο στη θάλασσα. Αυτό βέβαια δεν θα μπορεί να ισχύει για τα αυτόνομα πλοία.
• Τέλος, υπάρχουν συναισθηματικά εμπόδια στην εισαγωγή των αυτόνομων πλοίων που δεν μπορούν να ξεπεραστούν έτσι εύκολα. Ο κόσμος της ναυτιλίας είναι αρκετά συντηρητικός και το επάγγελμα του ναυτικού χαίρει υψηλής εκτίμησης. Εγκαταλείποντας λοιπόν τη θέση του «καπετάνιου» πάνω στο πλοίο και την αντικατάσταση του από έναν ανώνυμο χειριστή σε κάποιο σταθμό στη στεριά, μπορεί να θεωρηθεί ως υποτίμηση του επαγγέλματος. Αντικαθιστώντας το ενεργό πλήρωμα του πλοίου με το ελάχιστο προσωπικό ασφαλείας για επιθεωρήσεις και για έκτακτη ανάγκη μόνο, θα κάνει το επάγγελμα του ναυτικού μη ελκυστικό. Επίσης ο παρών κανονισμός της STCW θα πρέπει να αλλάξει εξ’ ολοκλήρου, το οποίο θα προκαλέσει σημαντικές διαμαρτυρίες από πλευράς των συνδικάτων.

Το κείμενο υπογράφει η Θεοφανώς Σωμαρίπα, Commercial System Analyst, TMS Tankers LTD