Ο Ευάγγελος Μπούμπουκας, Διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, μιλάει για το μέλλον και τις συνέπειες της ψηφιοποίησης.
Net Week: Ποια η σημασία της ψηφιοποίησης για το ΕΚΤ;
Ευάγγελος Μπούμπουκας: Το ΕΚΤ είναι ο δημόσιος οργανισμός που ασχολείται με τη συλλογή, επεξεργασία, διατήρηση και διακίνηση επιστημονικού περιεχομένου. Το περιεχόμενο αυτό τα τελευταία χρόνια είναι ψηφιακό, γεγονός που επιτάσσει την ψηφιοποίηση και του παλαιότερου υλικού ώστε το σύνολο να ενσωματώνεται σε μία ενιαία ψηφιακή συλλογή. Το ΕΚΤ αφενός εξετάζει επιστημονικά την ίδια τη διαδικασία της ψηφιοποίησης και, αφετέρου, παράγει ψηφιακό υλικό, είτε αυτόνομα είτε σε συνεργασία με τρίτους.
Παράδειγμα ψηφιοποιημένου αρχείου αποτελεί ο ΠΑΝΔΕΚΤΗΣ με ψηφιακές συλλογές ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού των ανθρωπιστικών ινστιτούτων του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, καθώς και το Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών. Από τη στιγμή που το υλικό αυτό ψηφιοποιείται, είναι άμεσα ελεύθερα διαθέσιμο μέσω του διαδικτύου. Με τον τρόπο αυτό, η ελληνική επιστημονική δραστηριότητα προβάλλεται διεθνώς, με τρόπο σύγχρονο και γρήγορο. Το ψηφιακό αρχείο του ΕΚΤ περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, το υλικό από περίπου 22.000 επιστημονικά περιοδικά και περίπου 100 βάσεις δεδομένων και είναι διαθέσιμο σε όλους τους επισκέπτες της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης μας.
Net Week: Πώς μπορεί να συμβάλει η ψηφιοποίηση στη μεγιστοποίηση της διάχυσης της γνώσης;
Ευάγγελος Μπούμπουκας: Στη μεγιστοποίηση της διάχυσης της γνώσης συντείνουν κάποια από τα σύγχρονα κινήματα που αφορούν την ελεύθερη πρόσβαση στο ψηφιακό περιεχόμενο. Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν οι παραδοσιακοί εκδότες θέτει περιορισμούς, όσον αφορά την έκταση και τη μορφή των δεδομένων προς δημοσίευση. Αντίθετα, η ηλεκτρονική δημοσίευση επιτρέπει στον επιστήμονα να συμπεριλάβει ακόμα και πειραματικά δεδομένα και να τεκμηριώσει την εργασία του με τρόπο πληρέστερο.
Παράλληλα, τα έγκυρα επιστημονικά περιοδικά είναι περιορισμένα, ενώ ο αριθμός των επιστημόνων που επιθυμούν να δημοσιεύσουν μελέτες αυξάνεται διαρκώς. Αυτό δημιουργεί καθυστερήσεις και περιορισμό των ερευνών που δημοσιεύονται τελικά, γεγονός που στερεί πολύτιμη γνώση από τους υπόλοιπους ερευνητές που εργάζονται στον ίδιο χώρο και θα μπορούσαν να ωφεληθούν από την έρευνα των συναδέλφων τους.
Το κίνημα του Ελεύθερου Ανοικτού Ψηφιακού Περιεχομένου επιτρέπει την άμεση και ελεύθερη πρόσβαση στο σχετικό υλικό. Αντίστοιχο είναι και το κίνημα για την ελεύθερη πρόσβαση σε δημοσιεύσεις (Open Access Publications), το οποίο υπερασπίζεται τα δικαιώματα πρόσβασης του κοινού στα αποτελέσματα ερευνών που πραγματοποιήθηκαν με κρατική χρηματοδότηση. Τα κινήματα αυτά, σε συνδυασμό με την ευνοϊκή τοποθέτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Κογκρέσου των ΗΠΑ, ανοίγουν άλλο ένα πεδίο για ψηφιοποίηση περιεχομένου στην επιστημονική κοινότητα.
Εξίσου σημαντική με την ψηφιοποίηση είναι και η δημιουργία εθνικών αποθετηρίων ψηφιοποιημένου υλικού, ώστε να διασφαλίζεται η διαρκής και απρόσκοπτη πρόσβαση του κοινού στην ψηφιοποιημένη πληροφορία. Το αρχείο θα πρέπει να είναι διαθέσιμο, να διατηρείται σωστά και να είναι συμβατό με τα εκάστοτε πρότυπα. Ειδικά τα μεγάλα έργα θα πρέπει να είναι ανοικτά και, εφόσον είναι δυνατό, δωρεάν διαθέσιμα στο ευρύ κοινό, ώστε να προσδίδουν προστιθέμενη αξία στους χρήστες τους.
Net Week: Ποιο θεωρείτε ότι είναι το μέλλον της ψηφιοποίησης;
Ευάγγελος Μπούμπουκας: Τα τελευταία χρόνια, τα πλεονεκτήματα της ψηφιακής πληροφορίας όσον αφορά τη διατήρησή της και την αύξηση της προσβασιμότητας, φάνηκαν πολύ έντονα. Όλη η γνώση που είναι αποτυπωμένη σε χαρτί, φωτογραφίες ή άλλα μέσα, πρέπει να ψηφιοποιηθεί ώστε να μπορέσει να εισέλθει στη νέα εποχή. Καθώς ο όγκος του υλικού αυτού είναι πολύ μεγάλος, η ψηφιοποίηση έχει ακόμα αρκετό δρόμο μπροστά της. Άλλος ένας παράγοντας που ωθεί στην ψηφιοποίηση είναι η αύξηση των ηλεκτρονικών εκδόσεων και οι ανάγκες αυτών για ψηφιακό υλικό. Συνοψίζοντας, το ότι η ψηφιοποίηση θα έχει διάρκεια, είναι σίγουρο. Αυτό που δεν είναι ακόμα γνωστό είναι η έκταση που θα λάβει και οι συνέπειες που θα έχει.
Οι μελλοντικοί στόχοι του ΕΚΤ, σχετικά με την ψηφιοποίηση, περιλαμβάνουν καινοτόμες δράσεις για ένα εναλλακτικό περιβάλλον συλλογής, οργάνωσης και διάθεσης περιεχομένου επιστήμης και τεχνολογίας. Αναπτύσσει, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ηλεκτρονικά αποθετήρια ανοικτής πρόσβασης σε ψηφιακό επιστημονικό περιεχόμενο και διεθνή ηλεκτρονικά περιοδικά ανοικτής πρόσβασης με έμφαση σε Βιοεπιστήμες και Ανθρωπιστικές Επιστήμες. Παράλληλα, συγκεντρώνει την επιστημονική παραγωγή του ΕΙΕ, με σκοπό τη διάθεσή της.