Σύμφωνα με την Οδηγία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Ο ρόλος της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης για το μέλλον της Ευρώπης», οι νέες Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) μπορούν να βοηθήσουν τη Δημόσια Διοίκηση να ανταποκριθεί στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει.

Πηγή: Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας / επιμέλεια Τζένη Αναγνωστοπούλου

Η εστίαση, ωστόσο, δεν πρέπει να είναι στις ίδιες τις τεχνολογίες, αλλά περισσότερο στην αξιοποίησή τους με στόχο τη βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών, των δημοκρατικών διαδικασιών και των δημόσιων πολιτικών.

Σε έρευνα που πραγματοποίησε το Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας και είδε το φως της δημοσιότητας το 2008 εξετάστηκαν τα εξής:
• η υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα σε επίπεδο στρατηγικού σχεδιασμού και υλοποίησης έργων ΤΠΕ στις Περιφέρειες και τους ΟΤΑ,
• η πρόοδος που έχει σημειωθεί στον τομέα αυτό σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο,
• οι δεξιότητες των υπαλλήλων των Περιφερειών και των ΟΤΑ στη χρήση ΤΠΕ,
• το επίπεδο ωρίμανσης και ετοιμότητας των φορέων για την εισαγωγή νέων έργων ΤΠΕ.

Συστήματα οργανωτικής υποστήριξης (back office)
Η αναδιοργάνωση του back-office είναι ιδιαίτερα σημαντική:
• εσωτερικά στους δημόσιους οργανισμούς, διότι μειώνει τα κόστη, αυξάνει την παραγωγικότητα και την ευελιξία, απλοποιεί τις οργανωσιακές δομές, αυξάνει τη διαλειτουργικότητα και βελτιώνει τις συνθήκες εργασίας των δημοσίων λειτουργών,
• στο σημείο διεπαφής με τους χρήστες, διότι μειώνει τις υπηρεσίες που θα πρέπει να επισκεφτεί ο πολίτης, οδηγεί σε ταχύτερες, φτηνότερες και πιο προσβάσιμες υπηρεσίες, αυξάνει τη διαφάνεια και την ευκολία χρήσης.

Ολα τα παραπάνω, και κυρίως η αναδιοργάνωση του back-office, αποτελούν θέματα στρατηγικού σχεδιασμού πληροφοριακών συστημάτων. Ο στρατηγικός σχεδιασμός είναι η πρώτη και ίσως η σημαντικότερη δράση στην προσπάθεια βελτίωσης της χρήσης νέων τεχνολογιών και της ανάπτυξης της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

Χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών
Ως προς την υποδομή σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές, σε όλα τα επίπεδα των φορέων δεν παρουσιάζονται ποσοτικές ελλείψεις σε σταθμούς εργασίας. Οι Περιφέρειες διαθέτουν περίπου έναν Η/Υ για κάθε εργαζόμενο που χρησιμοποιεί Η/Υ αν και σημαντικές ελλείψεις καταγράφονται σε μικρές Περιφέρειες της χώρας. Στις Νομαρχίες και στους ΟΤΑ α’ βαθμού η αναλογία των προσωπικών υπολογιστών ανά εργαζόμενο που χρησιμοποιεί Η/Υ είναι 1 προς 0,9.

Ωστόσο, σε μικρούς Δήμους της χώρας σημειώνονται ακραίες τιμές, πολλές φορές και μηδενικές. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο ρυθμός ανανέωσης και εκσυγχρονισμού των προσωπικών υπολογιστών φαίνεται να είναι σχετικά αργός, ανεξάρτητα από το μέγεθος του φορέα.

Πρόσβαση στο Διαδίκτυο
Στις Περιφέρειες και τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, η διείσδυση του Διαδικτύου είναι ικανοποιητική, αφού σχεδόν στο σύνολό τους διαθέτουν πρόσβαση. Σχετικές ελλείψεις κατέγραψε το Παρατηρητήριο για την ΚτΠ στους Δήμους και τις Κοινότητες, όπου το 2,3% δεν διαθέτει καθόλου σύνδεση στο Internet.

Ωστόσο, συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο είναι το 60,5% των σταθμών εργασίας των Περιφερειών, το 55,4% των Η/Υ των Νομαρχιών και το 65,9% των Η/Υ των Δήμων & Κοινοτήτων, γεγονός που καταδεικνύει ότι υπάρχουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης ως προς τον αριθμό των συνδεδεμένων με το διαδίκτυο Η/Υ.

Δικτυακές υποδομές & ευρυζωνικότητα
H χρήση δικτύων Intranet είναι περιορισμένη, τόσο σε επίπεδο Περιφερειών, όσο και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ειδικότερα, τοπικά δίκτυα λειτουργούσαν (Δεκέμβριος 2006) σε μερικές μόνο υπηρεσίες των Περιφερειών, τα οποία όμως δεν περιελάμβαναν το σύνολο των σταθμών εργασίας. Αντίστοιχη είναι η εικόνα που παρουσιάζουν και η πλειονότητα των Νομαρχιών, αλλά και οι μισοί περίπου ΟΤΑ α’ βαθμού. Σε γενικές γραμμές απουσιάζει η δικτύωση μεταξύ διαφορετικών κτιρίων-εγκαταστάσεων όπου λειτουργούν υπηρεσίες των ίδιων οργανισμών της περιφε- ρειακής και της τοπικής διοίκησης.

Αναφορικά με τις συνδέσεις ευρείας ζώνης, το 33,8% των εγκαταστάσεων/ κτιρίων των Περιφερειών διαθέτουν σύνδεση ευρείας ζώνης, το 24,2% των κτιρίων των Νομαρχιών καθώς και το 39,5% των κτιρίων των Δήμων και Κοινοτήτων. Το υψηλότερο ποσοστό που καταγράφεται για τους Δήμους και τις Κοινότητες προκύπτει εν μέρει από το γεγονός ότι οι υπηρεσίες των ΟΤΑ α’ βαθμού σε πολλές περιπτώσεις βρίσκονται στο ίδιο κτίριο και δεν είναι διαμοιρασμένες σε διαφορετικά κτίρια όπως συμβαίνει συχνότερα στις Περιφέρειες και τις Νομαρχίες.

Προσωπικό Πληροφορικής
Ολες οι Περιφέρειες της χώρας διαθέτουν υπηρεσία πληροφορικής/μηχανοργάνωσης αν και από την έρευνα διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν δύο Περιφέρειες, όπου η συγκεκριμένη υπηρεσία δεν είναι στελεχωμένη. Οργανωτική μονάδα Πληροφορικής είναι διαθέσιμη σχεδόν στο 90% των Νομαρχιών, ενώ μέρος των οργανισμών που δε διαθέτουν σχετική υπηρεσία (6,3%), καλύπτουν τις ανάγκες τους με εξωτερικούς συνεργάτες. Υπηρεσία Πληροφορικής υφίσταται στο 36,5% των ΟΤΑ Α’ βαθμού, ενώ ποσοστό της τάξης του 45,9% καλύπτει τις σχετικές ανάγκες μέσω εξωτερικών συνεργατών.

Λογισμικό εφαρμογών
Σε ό,τι αφορά το λογισμικό εφαρμογών θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην περιφερειακή διοίκηση και τοπική αυτοδιοίκηση οι ελλείψεις μέχρι το τέλος του 2006 (οπότε και πολλά από τα έργα του ΕΠΚτΠ ετοιμάζονταν να εισέλθουν σε παραγωγική λειτουργία) ήταν μεγάλες για την πλειονότητα των οργανωτικών μονάδων και τη μηχανογράφηση/ αυτοματοποίηση των αντίστοιχων εσωτερικών ή εξωστρεφών διαδικασιών, ενώ επίσης δεν εντοπίζεται ενιαία προσέγγιση. Ειδικότερα, κατά την περίοδο διεξαγωγής της έρευνας, στις Νομαρχίες εντοπίστηκε ανομοιογένεια στο λογισμικό των εφαρμογών (εφαρμογές παλαιάς τεχνολογίας, αυτόνομες εφαρμογές, αλλά σε πολλές περιπτώσεις πακέτα λογισμικού σύγχρονης τεχνολογίας).

Αντίστοιχα, στους Δήμους και τις Κοινότητες παρατηρήθηκε ικανοποιητική κάλυψη ως προς τις εφαρμογές διαχείρισης πόρων (λογιστικό σύστημα, μισθοδοσία, κ.λπ.), αλλά μέτρια κάλυψη σε βασικές εφαρμογές (πχ αυτοματισμός γραφείου, ηλεκτρονικό πρωτόκολλο), καθώς και σε ειδικές λειτουργίες (πχ Μητρώα, Ληξιαρχείο). Εξαίρεση αποτελούν οι Εκλογικοί Κατάλογοι, το Δημοτολόγιο και το Μητρώο Αρρένων, όπου σημειώνονται υψηλά ποσοστά πληρότητας (της τάξης του 80-90%).

Εμπόδια-προβλήματα & αιτίες καθυστέρησης του εκσυγχρονισμού
Για τις Περιφέρειες το κυριότερο εμπόδιο εκσυγχρονισμού των πληροφοριακών συστημάτων οργανωτικής υποστήριξης εντοπίζεται σε οργανωτικά και γραφειοκρατικά προβλήματα, καθώς και στην έλλειψη προγραμματισμού (30,8%). Βασικό επίσης εμπόδιο εκσυγχρονισμού των back office συστημάτων, τόσο για τις Περιφέρειες όσο και τις Νομαρχίες, θεωρείται η απροθυμία και η δυσκολία στην εκμάθηση νέων τεχνολογιών από το προσωπικό (23,1% και 20% αντίστοιχα).

Στους Δήμους και τις Κοινότητες, ως κυριότερο εμπόδιο εκσυγχρονισμού των back-office του φορέα προσδιορίζεται η έλλειψη πόρων & χρηματοδότησης (27,8%).

Παρατηρείται ότι όσο πιο μικρός είναι ο οργανισμός τόσο εντονότερο είναι το εμπόδιο της έλλειψης πόρων και χρηματοδότησης. Επίσης, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού αποτελεί κύριο εμπόδιο εκσυγχρονισμού πληροφοριακών συστημάτων για όλα τα είδη των φορέων.

Ηλεκτρονικές Υπηρεσίες e-Government
Την περίοδο διεξαγωγής της έρευνας ηλεκτρονικές υπηρεσίες προσέφεραν οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις σε ποσοστό 27,5% και οι Δήμοι σε ποσοστό 18,3%. Οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις παρείχαν σημαντικά περισσότερες «επικοινωνιακές υπηρεσίες μονόδρομης αλληλεπίδρασης» σε σχέση με τους ΟΤΑ α’ βαθμού (π.χ., δυνατότητα επικοινωνίας, προσφορά δυνατότητας για «κατέβασμα» αιτήσεων σε ηλεκτρονική μορφή), ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι κανένας τοπικός φορέας δεν παρείχε διαδραστικές ή συναλλακτικές υπηρεσίες προς τους πολίτες.

Επίσης διαπιστώθηκε ότι οι δικτυακοί τόποι των φορέων στην πλειοψηφία τους είναι φιλικοί προς το χρήστη, με οργανωμένα μενού και ομοιόμορφα χαρακτηριστικά στο περιβάλλον τους (το τελευταίο αφορά κυρίως στους ιστοτόπους των Δήμων και Νομαρχιών). Η συντριπτική πλειοψηφία των δικτυακών τόπων δεν είναι προσβάσιμοι σε ΑΜΕΑ, ενώ έντονη εμφανίζεται η έλλειψη βοηθητικών λειτουργικών χαρακτηριστικών όπως του «Χάρτη πλοήγησης» και της επιλογής «Βοήθειας».

Η πλειονότητα των ιστοσελίδων που εξετάστηκαν (60%), δεν έχει έκδοση σε άλλη γλώσσα πέρα από τα ελληνικά, ενώ όπου υπάρχει ξενόγλωσση έκδοση αυτή αφορά σε μέρος και όχι στο σύνολο του δικτυακού τόπου. Η πρώτη επιλογή ξένης γλώσσας είναι τα αγγλικά (σε ποσοστό 99%) και ακολουθούν τα γερμανικά, τα ιταλικά και τα γαλλικά, με μικρά όμως ποσοστά.

Το περιεχόμενο των ιστοσελίδων που αξιολογήθηκαν παρέχει πληροφορίες για θέματα όπως:
• τουρισμός
• επιχειρηματικότητα
• ιστορία του τόπου
• πολιτισμός
• εκπαίδευση
• οργάνωση του φορέα
• παρεχόμενες υπηρεσίες.

Στις ιστοσελίδες των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων και των Περιφερειών η πληροφόρηση για τις παρεχόμενες υπηρεσίες είναι πληρέστερη σε σχέση με τις ιστοσελίδες των ΟΤΑ α’ Βαθμού. Η ύπαρξη Γεωγραφικών Πληροφοριακών Συστημάτων (GIS), τα οποία παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες στο χρήστη, είναι εξαιρετικά περιορισμένη όπως και η διάθεση πολιτικών κειμένων. Η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στο κοινά μπορεί να ενισχυθεί μέσω των δικτυακών τόπων των Περιφερειών, των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων και των ΟΤΑ α’ βαθμού με διάφορα δικτυακά εργαλεία, όπως chat-rooms, blogs, e-Forums. Από την αξιολόγηση των ιστοσελίδων προκύπτει η ανυπαρξία των διαδικτυακών εργαλείων που μπορούν να καταστήσουν δυνατή την ηλεκτρονική συμμετοχή των πολιτών στα Κοινά.

Σε συμφωνία με αυτό, στη μελέτη καταγράφηκε ότι μόνο το 36,8% των υπευθύνων για θέματα χρήσης ΤΠΕ θεωρούν απολύτως απαραίτητη την ηλεκτρονική συμμετοχή των πολιτών σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων (e-participation), ενώ αντίθετα η πλειοψηφία (77,3%) δηλώνει ότι η προσφορά ηλεκτρονικών υπηρεσιών από το φορέα προς τους πολίτες είναι απολύτως απαραίτητη. Ενα ενδιαφέρον συμπέρασμα που προέκυψε από τη μελέτη αφορά στο χαμηλό επίπεδο εξοικείωσης των στελεχών της περιφερειακής και τοπικής διοίκησης με βασικές έννοιες που συνδέονται με την προσφορά ηλεκτρονικών υπηρεσιών. Το πρόβλημα εντοπίζεται πιο έντονα στην πρωτοβάθμια ,αυτοδιοίκηση όπου και η ουσιαστική ενίσχυση της γνώσης των στελεχών κρίνεται επιβεβλημένη.

Ενδεικτικά, κάποια από τα γνωστικά θεματικά αντικείμενα στα οποία θα πρέπει να ενισχυθούν οι γνώσεις των στελεχών της περιφερειακής και τοπικής διοίκησης είναι:
• Οι θεμελιώδεις έννοιες της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (π.χ. τι είναι ηλεκτρονική υπηρεσία, τι αντιπροσωπεύουν τα 4 επίπεδα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης*)
• Θέματα πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και της χώρας μας, καθώς και στρατηγικής της περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση
• Επικρατούσες και αναπτυσσόμενες τεχνολογίες και λύσεις υλοποίησης εφαρμογών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης.

Δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού
Σε ό,τι αφορά τα στελέχη Πληροφορικής των ΟΤΑ η πλειονότητα είναι άνδρες (76,9% έναντι 23,1% γυναικών) και κατέχουν τίτλους σπουδών σχετικούς με την Πληροφορική, κυρίως στις Περιφέρειες και στις Νομαρχίες. Παρόλο που τα στελέχη αυτά διαθέτουν ικανοποιητικές δεξιότητες, οι ίδιοι διαπιστώνουν ανάγκη περαιτέρω εκπαίδευσης. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι, τα στελέχη των Περιφερειών και των ΟΤΑ είναι δεκτικά σε εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες. Το 60,3% των στελεχών έχουν διοικητική μέριμνα για θέματα προμηθειών και συντήρησης εξοπλισμού πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, το 52,7% για θέματα προμηθειών και ανάπτυξης εφαρμογών στην υπηρεσία, ενώ το 62,3% συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία απόφασης για τις εφαρμογές των χρηστών.

Είναι χαρακτηριστικό, ότι τα στελέχη Πληροφορικής δεν γνωρίζουν την ύπαρξη πλάνου εκπαίδευσης, ακόμη και για εκπαίδευση που αφορά τους ίδιους. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις τόσο στο αντικείμενο εκπαίδευσης, όσο και στις δεξιότητες των στελεχών ανάμεσα σε μεγάλους με μικρούς ή μεσαίους φορείς.

Οι διαφοροποιήσεις αυτές πιθανά προέρχονται από το διαφορετικό περιεχόμενο και όγκο απαιτήσεων, αρμοδιοτήτων, καθηκόντων και ευθυνών στους μεγάλους φορείς σε σχέση με τους μικρότερους. Αναφορικά με τη συνεργασία των φορέων με εξωτερικούς σύμβουλους Πληροφορικής για την κάλυψη των αναγκών του φορέα, η πλειονότητα των στελεχών, ανεξαρτήτως φορέα, δηλώνουν ότι υπάρχει τέτοιου είδους συνεργασία (75,5%), καθώς και ότι είναι ικανοποιημένοι από αυτήν τη συνεργασία.

Τελικοί χρήστες
Σχετικά με τις δεξιότητες των τελικών χρηστών, διαπιστώνεται ψηφιακό χάσμα μεταξύ των μεγαλύτερων σε ηλικία, υψηλόβαθμων στελεχών και των νεότερων στελεχών που κατέχουν χαμηλότερη ιεραρχικά θέση, τα οποία είναι σαφώς πιο καταρτισμένα και εξοικειωμένα με τις νέες τεχνολογίες. Στους μικρούς ΟΤΑ η έλλειψη γνώσεων, αλλά και εξοπλισμού είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες μη χρήσης υπολογιστών. Η πλειονότητα πάντως των αποκρινόμενων στη σχετική έρευνα (86,8%) φαίνεται να συμφωνεί ότι η χρήση νέων τεχνολογιών είναι απαραίτητη για την τέλεση των καθηκόντων τους. Επιπλέον, έντονη είναι η διαφοροποίηση που υπάρχει σε σχέση με τις γεωγραφικές περιφέρειες.

Οπως διαπιστώθηκε, συγκεκριμένες περιφέρειες (πχ. νησιωτικές) αντιμετωπίζουν πρόβλημα υποδομής ενώ άλλες φαίνονται να έχουν ικανοποιητικές υποδομές (Κεντρική Μακεδονία, Αττική). Επιπλέον, οι φορείς που ανήκουν στις περιφέρειες των μεγάλων αστικών κέντρων φαίνεται να είναι σε ικανοποιητικότερο βαθμό εξοπλισμένοι σε αντίθεση με μικρότερες Περιφέρειες όπου οι φορείς είναι κατά κανόνα μικρότεροι και ελλιπέστερα εξοπλισμένοι. Ακόμη, μια σημαντική διάσταση που αναδεικνύεται μέσα από τη διαμόρφωση των προφίλ των τελικών χρηστών αφορά στο είδος του φορέα.

Η τάση που διαμορφώνεται είναι ότι οι Περιφέρειες έχουν πολύ καλύτερη απόδοση σε χρήση νέων τεχνολογιών και σε αυτό φαίνεται να συμβάλουν:
• τα νέα στελέχη
• τα καλύτερα εκπαιδευμένα στελέχη
• η καλύτερη υποδομή από πλευράς κατάρτισης και υλικοτεχνικού εξοπλισμού (επάρκεια σε Η/Υ, ατομικός λογαριασμός ηλεκτρονικής αλληλογραφίας κλπ.).

Στην αντίθετη πλευρά βρίσκονται οι δήμοι, ενώ οι νομαρχίες φαίνεται να είναι κάπου στη μέση απόδοση. Εν κατακλείδι, η εξέλιξη και ανάπτυξη των δεξιοτήτων των τελικών χρηστών στους ΟΤΑ φαίνεται να διαμορφώνονται από τη μια ως αποτέλεσμα της υποστήριξης και της παρότρυνσης από τη μεριά του κράτους για τη χρήση νέων τεχνολογιών (με τη βελτίωση των υποδομών, τη διεξαγωγή σεμιναρίων κλπ.) και από την άλλη ως αποτέλεσμα του διαφορετικού υπόβαθρου που τα νέα στελέχη των ΟΤΑ έχουν σε σχέση με το παρελθόν.