Και, τι γίνεται με το περιεχόμενό του; Αποτελεί η τεχνολογία το μαγικό γιατρικό ενάντια στη νόσο των εκδόσεων; Διαβάστε προσεκτικά τις οδηγίες χρήσης...

Το όλο θέμα σχετικά με το αν «το χαρτί έχει πεθάνει ή όχι», αποτελεί πλέον χρόνια ασθένεια για όσους παράγουν και καταναλώνουν γραπτό λόγο. Και, την ίδια στιγμή που σκύβουμε πάνω από το κεφάλι του ασθενή για να βεβαιωθούμε ότι συνεχίζει να αναπνέει, με την άκρη του ματιού μας πιάνουμε μια φευγαλέα σκιά στο παράθυρο. Η ταχύτητά της είναι τέτοια, που η τεχνολογία πάντα αιφνιδιάζει τα αντανακλαστικά μας. Κάποιοι την αναθεματίζουν ως τη χαριστική βολή που αποτέλειωσε τον συγχωρεμένο και άλλοι την κυνηγούν ως μάγο που ακόμα και νεκρούς ανασταίνει.

Τι κοινό έχουν οι Βραζιλιάνοι με τον Μέρντοχ;
Το πιο πρόσφατο ιατρικό περιστατικό του κλάδου των εκδόσεων ήταν αυτό της Jornal do Brasil, μίας από τις παλαιότερες εφημερίδες της Λατινικής Αμερικής, η οποία και αποχωρίστηκε τη φυσική της υπόσταση προκειμένου να καταστεί διαθέσιμη στους συνδρομητές της σε ηλεκτρονική μόνο μορφή. Ταυτόχρονα, όλοι ανυπομονούν να δουν τα (οικονομικά) αποτελέσματα της «ειδικής αγωγής» που ακολουθεί η News Corporation του Ρούπερτ Μέρντοχ και των φιλόδοξων σχεδίων για μία νέα, ψηφιακή εφημερίδα τα περιεχόμενα της οποίας θα είναι διαθέσιμα σε κινητά τηλέφωνα τρίτης γενιάς και φορητές συσκευές όπως το iPad, έναντι πληρωμής.

Η «συνταγή» προβλέπει εύπεπτο περιεχόμενο (σύντομα, διαβαστερά άρθρα) και στοχεύει στο κοινό των νέων και πολυάσχολων, που ενημερώνονται για τις εξελίξεις στο νεκρό χρόνο των μετακινήσεών τους.

Για πολλούς, η όλη υπόθεση είναι καταδικασμένη εκ των προτέρων και δεν αποτελεί τίποτα παραπάνω από μια απελπισμένη προσπάθεια ενός γερασμένου επιχειρηματία να δημιουργήσει έσοδα, κλέβοντας λίγο από το γόητρο των συσκευών που είναι σήμερα της μόδας. Σύμφωνα με τους ίδιους επικριτές, η αποτυχία του επιχειρηματικού αυτού μοντέλου προεξοφλείται από το γεγονός ότι το προτεινόμενο προϊόν δεν προσδίδει στους καταναλωτές νέα αξία.

Οπως επισημαίνει και ο Δημήτρης Ηλιόπουλος – Διευθυντής Τμήματος Νέων Μέσων της Δέσμης Εκδοτικής, ακόμα και στην ελληνική διαδικτυακή αγορά, «υπάρχουν περιθώρια -όχι απλά για βιώσιμες- αλλά ιδιαίτερα επικερδείς δραστηριότητες.

Αρκεί η προσφερόμενη υπηρεσία (ή προϊόν) να έχει πραγματικό reason why, ισχυρή διαφοροποίηση από τον ανταγωνισμό, σαφή τοποθέτηση, αντιληπτή αξία και σωστή κοστολόγηση». Οσο προηγμένη κι αν είναι η τεχνολογία, η συζήτηση επιστρέφει πάντα στο ίδιο συμπέρασμα:

Συσκευές και λογισμικό δεν αποτελούν τίποτα περισσότερο από το μέσο. Ο τρόπος με τον οποίον θα χρησιμοποιηθούν, και το περιεχόμενο που θα προβάλουν, είναι που τους προσδίδει αξία -ή όχι.

Οι από μηχανής θεοί των εκδόσεων
Ποιες είναι λοιπόν οι μορφές υπό τις οποίες έρχεται η τεχνολογία να δώσει λύσεις στα προβλήματα των εκδοτών σήμερα;

Αν ξεκινήσουμε από τις «λευκές συσκευές,» τότε θα πρέπει να επισημάνουμε ότι δε νοείται πλέον σύγχρονος εκδοτικός οργανισμός  που δεν διαθέτει ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα διαχείρισης περιεχομένου και ροής εργασίας.

Ο προβληματισμός επικεντρώνεται γύρω από το κατά πόσο οι ανάγκες μιας εταιρείας καλύπτονται από τα έτοιμα πακέτα λογισμικού ή υπαγορεύουν την ανάπτυξη μιας εξειδικευμένης λύσης. Η απάντηση αποτελεί συνάρτηση του είδους και της κρισιμότητας των αναγκών που επιθυμεί να καλύψει κάθε οργανισμός. Η βελτίωση που επιφέρει μια λύση τεχνολογίας όπως το σύστημα διαχείρισης περιεχομένου σε επίπεδο οργάνωσης, μεταφράζεται και σε άμεσα οικονομικά οφέλη.

Ακόμα και στη (θεωρετική) περίπτωση των εκδοτικών οργανισμών που δεν επιθυμούν να μειώσουν τα εργατικά τους κόστη, η καλύτερη οργάνωση της ροής του περιεχομένου -από τη δημιουργία αυτού μέχρι τη δημοσίευσή του- επιτρέπει νέα και οικονομικότερα μοντέλα εργασίας. Αποστομωτικό είναι το case study μίας από τις μεγαλύτερες βρετανικές εκδοτικές, στα γραφεία της οποίας εργάζοντα μόλις τρία άτομα.

Η αβάσταχτη ελαφρότητα της ηλεκτρονικής πρέσας
Στην άλλη άκρη της όλης διαδικασίας, οι σημερινές τεχνολογίες εκτύπωσης είναι ικανές να στηρίξουν ευέλικτα επιχειρησιακά μοντέλα αξιοποίησης του περιεχομένου. Η δυνατότητα, για παράδειγμα, της εκτύπωσης ενός βιβλίου σε τιράζ της τάξης των 100 αντιτύπων, απαλλάσσει τον εκδότη από το ρίσκο που ενέχει η παραδοσιακή εκτύπωση ενός αμφίβολου τίτλου. Η λειτουργικότητα, βεβαίως, στην οποία η μαγεία της τεχνολογίας λάμπει σε όλο της το μεγαλείο, είναι εκείνη της προσωποποιημένης εκτύπωσης.

Σε συνδυασμό με ένα μηχανισμό εξατομικευμένης επιλογής περιεχομένου από μία κεντρική βάση, δίνει στον εκδότη την (προσοδοφόρα) δυνατότητα να αντιμετωπίσει κάθε αναγνώστη του ως ένα και μοναδικό. Αυτό κάνει, για παράδειγμα, σουηδική εφημερίδα free-press, η οποία δίνει σε κάθε αναγνώστη τη δυνατότητα να επιλέξει τις θεματικές ενότητες που θα τυπωθούν στα φύλλα της προσωπικής του εκδοχής του εντύπου. Οικονομικά, διεθνείς ειδήσεις και αθλητικά ή μόδα, πολιτισμός και υγεία;

Το βιβλίο μετά το χαρτί
Οι σκληροπυρηνικοί -όσο και ρομαντικοί- φίλοι του βιβλίου, μπορεί να μη θελήσουμε ποτέ να αποχωριστούμε τη μυρωδιά, την αφή και την αίσθηση συντροφιάς που μας δημιουργεί ως φυσική οντότητα. Ούτε, όμως, και συμφέρει κανέναν να μας πιέσει να το κάνουμε. Αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι το 20% των πωλήσεων σε κατηγορίες βιβλίου όπως η επιστημονική φαντασία και τα αισθηματικά είναι πλέον ηλεκτρονικές.

Πέρα από τα πιο «καταναλωτικά» αυτά είδη, το πέρασμα του λογού σε ένα νέο πλαίσιο, που στις μέρες μας τυχαίνει να είναι το ηλεκτρονικό, ανοίγει νέες δυνατότητες πειραματισμού και πρωτότυπης δημιουργίας. Οπως επισημαίνει ο συγγραφέας, Αλέξης Σταμάτης: «Το ηλεκτρονικό βιβλίο μπορεί να βρει ‘ένα γήπεδο να παίξει’ δημιουργικά και καινοτόμα, όταν οι αφηγήσεις που θα προκύψουν θα σχετίζονται και με την ίδια την τεχνολογία που τις φιλοξενεί. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει νέες φόρμες και τρόπους έκφρασης».

Η πλατφόρμα Vook.com απότελει ένα διαδικτυακό σταυροδρόμι όπου ο λόγος έρχεται σε αναπάντεχη συνάντηση με το web και τα multimedia. Το αν πρόκειται για ένα «ασήμαντο μικροτρακάρισμα» ή για ένα μικρό «μεγάλο μπανγκ» κρίνεται μάλλον από την έμπνευση και τις δυνατότητες του κάθε μεμονωμένου δημιουργού. Ας σημειωθεί, παράλληλα, ότι οι δυνατότητες για ηλεκτρονική αυτο-έκδοση πολλαπλασιάζουν δραματικά των αριθμό των έργων που γίνονται απευθείας διαθέσιμα στο ευρύ κοινό.

Ο Mark Coker, CEO του Smashwords.com (ηλεκτρονικού «εκδοτηρίου» 18.000 τίτλων, ήδη), θεωρεί ότι συνεισφέρει στην εκδημοκράτευση της διαδικασίας διάθεσης ενός νέου τίτλου στο αναγνωστικό κοινό. Ο αντίλογος επικεντρώνεται σαφώς στην επιπρόσθετη δυσκολία που δημιουργείται όσον αφορά τον εντοπισμό του πραγματικά καλού περιεχομένου.

Μεγάλες προσδοκίες στο «ψυγείο»
Οι τεχνολογικές εξελίξεις που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι μόνο ενδεικτικές. Κάθε νέα τεχνολογία, αλλά και οι αλυσιδωτές αντιδράσεις που αυτή προκαλεί κατά το πέρασμά της μέσα από το ηλεκτρονικό περιβάλλον, δημιουργεί ένα εργαστήριο ψηφιακής χημείας όπου οι εκπλήξεις και οι εκρήξεις είναι συνεχείς. Ολη αυτή η καταιγιστική δράση έτυχε, βέβαια, να συμβεί υπό  συνθήκες «έλλειψης βαρύτητας» σε επιχειρηματικό και οικονομικό επίπεδο. Κι ενώ όλοι οι εκδοτικοί οργανισμοί «όλο και κάτι» σχεδιάζουν, η μεγάλη στιγμή δεν μοιάζει να έχει έρθει ακόμη για κανέναν.

Την εποχή αυτή που όλα (αισιόδοξα και απαισιόδοξα) μοιάζουν δυνατά, οι εκδότες ουσίας θα πρέπει να βεβαιωθούν ότι επενδύουν επαρκώς σε τεχνογνωσία προς τη σωστή κατεύθυνση. Αυτό επισημαίνει ο Φωκίων Κοπανάρης, Γενικός Διευθυντής της Common Sense και προσθέτει: «Λόγω των μεγάλων αλλαγών σε ολόκληρο το κυκλικό σχήμα του ποιος προσφέρει και ποιος λαμβάνει πληροφορία, απαιτείται πολύ μεγαλύτερη προσοχή στη στόχευση όσον αφορά τα επιχειρηματικά πλάνα.

Τέλος, όσο εντυπωσιακές κι αν είναι οι νέες δυνατότητες της τεχνολογίας, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ουσία της υπόθεσης παραμένει πάντα το περιεχόμενο».