Μια οργανωμένη προσπάθεια μετασχηματισμού συστημάτων, διαδικασιών, κουλτούρας, ανθρώπων και τελικά της ίδιας της ταυτότητάς του, με απώτερο σκοπό τη δημιουργία ενός βιώσιμου, Ψηφιακού Διαχειριστή, «τρέχει» ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ). Ο Νίκος Ραυτόπουλος, Διευθυντής της Διεύθυνσης Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του ΑΔΜΗΕ μας «ξεναγεί» στο συναρπαστικό “e-ταξίδι”.
Ο ΑΔΜΗΕ βρίσκεται σε μια διαδικασία digital transformation κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας. Στόχος μας είναι μέσω του δραστικού μετασχηματισμού των συστημάτων, των διαδικασιών και των ανθρώπων του, να αναδειχθεί μια νέα, σύγχρονη, πλήρως ψηφιακή ταυτότητα της εταιρείας.
netweek: Κύριε Ραυτόπουλε, ποια είναι η «ταυτότητα» του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ);
Νίκος Ραυτόπουλος: Ο ΑΔΜΗΕ σήμερα έχει διττό ρόλο. Από τη μία είναι ο ιδιοκτήτης του Εθνικού Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΣΜΗΕ) έχοντας ως πρωταρχική ευθύνη για τον σχεδιασμό (μέσω του κυλιόμενου δεκαετούς πλάνου ανάπτυξης), την ανάπτυξη και ασφαλώς τη συντήρηση του συστήματος και των παγίων του. Από την άλλη, είναι διαχειριστής του ΕΣΜΗΕ και υπεύθυνος για την ασφαλή και εύρυθμη λειτουργία του συστήματος μεταφοράς, καθώς επίσης και για την διαχείριση της αγοράς εξισορρόπησης της ηλεκτρικής ενέργειας.
Ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας, που απασχολεί κάτι παραπάνω από 1.600 εργαζομένους, ανήκει κατά 51% στο Ελληνικό Δημόσιο, το 25% διαπραγματεύεται στο Χρηματιστήριο Αθηνών, ενώ το υπόλοιπο 24% βρίσκεται στην κατοχή της State Grid Corporation of China (SGCC), της Κρατικής Κινεζικής εταιρείας ηλεκτρισμού. Μάλιστα, η τελευταία, θεωρείται ως η μεγαλύτερη εταιρεία κοινής ωφελείας στον κόσμο. Στο δυναμικό του ΑΔΜΗΕ ανήκουν 12.000 χιλιόμετρα γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, περισσότερα από 4.000 χιλιόμετρα δικτύου οπτικών ινών, ένα Εθνικό και 3 Περιφερειακά Κέντρα Ελέγχου Ενέργειας, 21 Κέντρα Υπερυψηλής Τάσης, 365 υποσταθμοί, ενώ διαθέτει και συνολικά 5 διεθνείς διασυνδέσεις (Αλβανία, Βουλγαρία, Βόρεια Μακεδονία, Ιταλία και Τουρκία) που επιτυγχάνονται μέσω 6 γραμμών. Όσο για τις προγραμματιζόμενες επενδύσεις, υπερβαίνουν σε αξία τα 5 δισεκατομμύρια ευρώ μέχρι το 2030.
Πότε και υπό ποιες συνθήκες προέκυψε το «πράσινο» φως για την υλοποίηση της διαδικασίας του ψηφιακού μετασχηματισμού; Αποτέλεσε αναγκαιότητα ή συμβατική συνθήκη;
Αναμφίβολα, το τοπίο της αγοράς στην οποία και δραστηριοποιούμαστε μεταβάλλεται διεθνώς και δη με αυξημένη ταχύτητα. Σήμερα, οι Διαχειριστές Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (TSO) βρίσκονται απέναντι σε μια σειρά από προκλήσεις, τις οποίες και οφείλουν να αντιμετωπίσουν με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο προκειμένου οι αναδυόμενες συνθήκες να μην τους ξεπεράσουν.
Συγκεκριμένα, υφίσταται ανάγκη για περαιτέρω επέκταση του συστήματος μεταφοράς, που υπολογίζεται ότι θα υπερβεί το 30% κατά την προσεχή δεκαετία, ενώ η επένδυση που απαιτείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι το 2050 υπερβαίνει το 1,5 τρισεκατομμύριο ευρώ! Μάλιστα, η ψηφιοποίηση του συστήματος θα διευκολύνει την επέκταση και ταυτόχρονη αναβάθμιση του, ενώ με την παρακολούθηση των συσκευών σε πραγματικό χρόνο και την προληπτική συντήρηση αυξάνεται ο ωφέλιμος χρόνος ζωής των συσκευών του ίδιου του συστήματος. Μια ιδιαίτερα πιεστική συνθήκη αφορά στις ξεπερασμένες υποδομές ως συνέπεια της πολυετούς χρήσης τους. Σε αυτό το πλαίσιο, στα αμέσως επόμενα χρόνια είναι βέβαιο πως αναμένεται να αποσυρθούν από το σύστημα πολλά πάγια στοιχεία.
Την ίδια στιγμή, προκύπτει η αναγκαιότητα διασύνδεσης των συστημάτων και δικτύων μεταφοράς σε συνδυασμό με την διεύρυνση της κατανομής των ενεργειακών πόρων. Αρκεί να αναφέρω πως η διασύνδεση των συστημάτων μεταφοράς των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναμένεται να υπερβεί το 10% φέτος. Παράλληλα, στο σύστημα εντάσσονται ολοένα και περισσότερες Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), ενώ αυξάνεται η ανάγκη εξυπηρέτησης νέων αναγκών, όπως λ.χ. η φόρτιση ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Τελευταία, αναδεικνύεται ολοένα και πιο δυναμικά η βελτίωση λειτουργίας και ελέγχου των συστημάτων μεταφοράς με τη χρήση ψηφιακών διδύμων (digital twins). Το Digital Twin αποτελεί μια ολοκληρωμένη πολλαπλής κλίμακας και φυσικών λειτουργιών πιθανολογική προσομοίωση της λειτουργίας ενός σύνθετου συστήματος η οποία χρησιμοποιεί τα καλύτερα διαθέσιμα φυσικά μοντέλα, τεχνολογία αισθητήρων κ.ο.κ. προκειμένου να αντικατοπτρίσει τη λειτουργία του φυσικού συστήματος καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην βελτίωση των προβλέψεων ζήτησης με την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ). Είναι ξεκάθαρο πως η ακριβής πρόβλεψη της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας είναι πολύ σημαντική για τον ενεργειακό προγραμματισμό των χωρών και την ομαλή λειτουργία των αγορών. Την ίδια στιγμή κρίνεται αρκούντως κρίσιμη για το σχεδιασμό και επέκταση των συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας, την κατασκευή νέων εγκαταστάσεων παραγωγής και την ανάπτυξη του ενεργειακού χάρτη μιας χώρας. Μάλιστα, για τον αποτελεσματικό σχεδιασμό της διανομής ηλεκτρικής ενέργειας είναι απαραίτητες ακριβείς προβλέψεις της μελλοντικής ζήτησης, έτσι ώστε η προσφορά και η ζήτηση ηλεκτρισμού να εξισορροπούνται.
Πόσο μάλλον από τη στιγμή κατά την οποία ανακριβείς προβλέψεις της ζήτησης μπορούν να οδηγήσουν σε πλεονάζουσα ή ελλειμματική προσφορά η οποία επιδρά αρνητικά στο λειτουργικό κόστος και την ασφάλεια του δικτύου. Εξυπακούεται πως η περαιτέρω εξέλιξη της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, θα οδηγήσει στην ανάπτυξη και λειτουργία συστημάτων τιμολόγησης σε πραγματικό χρόνο.
Επιτακτική δε είναι και η ανάγκη διασφάλισης κυβερνοασφάλειας και ενίσχυσης της ανθεκτικότητας των υποδομών. Ένα ακόμη στοιχείο που παίζει καταλυτικής σημασίας ρόλο είναι και η παρατηρούμενη γήρανση του ανθρώπινου δυναμικού, με συνεπακόλουθη την απώλεια εξειδικευμένης γνώσης. Κάτι, που μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών (λ.χ. συστήματα εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας), προκειμένου να διευκολυνθεί και επιταχυνθεί ταυτόχρονα η μετάδοση της γνώσης.
Πώς κινηθήκατε προκειμένου σήμερα να επεξεργαστείτε το ψηφιακό όραμα και τη συνεπακόλουθη στρατηγική προκειμένου να αναδείξουν τον ΑΔΜΗΕ του αύριο;
Αφού χαρτογραφήσαμε εκτενώς το τοπίο στο οποίο θα κληθούμε να λειτουργήσουμε κατά το αμέσως προσεχές χρονικό διάστημα, σε συνάρτηση με τις αναδυόμενες προκλήσεις, τις υπό διαμόρφωση συνθήκες, αλλά και την μετεξέλιξη της τεχνολογίας, κατασταλάξαμε σε ορισμένες σταθερές. Υπό αυτό το πρίσμα, θεωρούμε πως η δημιουργία ενός βιώσιμου, Ψηφιακού Διαχειριστή βασίζεται σε ένα τετράπτυχο, καθώς θα διαμορφώνει ένα ολιστικό πλαίσιο για τη δημιουργία και την παροχή ετερογενών μεν, διαλειτουργικών δε, υπηρεσιών με οικονομικά αποδοτικό και επεκτάσιμο τρόπο. Παράλληλα, θα λαμβάνει υπόψη όλα τα εμπόδια, τους περιορισμούς και τις προκλήσεις ενσωμάτωσης της τεχνολογίας δίχως ωστόσο να παραβλέπει τον σχεδιασμό του διασυνδεδεμένου Grid (Ηλεκτρικά και Τηλεπικοινωνιακά) που οδηγεί στο σύστημα των συστημάτων. Είναι αυταπόδεικτο πως θα επεκτείνεται πέρα από το υφιστάμενο περιβάλλον διακυβέρνησης μέσω ενός εναρμονισμένου αρχιτεκτονικού μοντέλου που με την σειρά του θα επιτρέπει τον εκσυγχρονισμό και την ψηφιοποίηση των στοιχείων (δίκτυα, πάγια κ.ά.) του ΕΣΜΗΕ,
θα εφαρμόζει επιχειρησιακές και τεχνικές διαδικασίες με αξιόπιστο και συνεπή τρόπο, ενώ ταυτόχρονα θα ενσωματώνει και διασυνδέει εφαρμογές IT και OT σε επιχειρησιακό μοντέλο εταιρικών δεδομένων συμβατό με το CIM.
Επιπροσθέτως, θα είναι σε θέση να συλλέγει, αποθηκεύει και επεξεργάζεται τεράστια δεδομένα σε πραγματικό χρόνο, θα ενσωματώνει δεδομένα και τεχνολογίες που σχετίζονται με ΑΠΕ, θα ενσωματώνει στοιχεία Internet οf Things (IoΤ) για την ψηφιακή μετάβαση προστατεύοντας από απειλές που προκύπτουν στον κυβερνοχώρο, εντάσσοντας σταδιακά νέες ψηφιακές τεχνολογίες αιχμής, όπως είναι το Artificial Intelligence, το Machine Learning κ.ά. Συν τοις άλλοις, θα αποτελέσει πρότυπο στον τομέα της ενέργειας μέσω ενός σαφώς καθορισμένου τεχνολογικού σχεδιασμού, βοηθώντας το σύνολο των υπαλλήλων να μεταβούν μέσω μιας συνεργατικής προσέγγισης με σκοπό να γίνουν digital natives σε όλες τις επιχειρησιακές μονάδες. Αφού, λοιπόν, καθορίσαμε τους προαναφερθέντες θεμελιώδεις άξονες, το 2020 προχωρήσαμε στην διαδικασία του καθορισμού της Ψηφιακής στρατηγικής και του πλάνου μετάβασης στον Ψηφιακό Διαχειριστή (Digital TSO). Από την εξειδικευμένη μελέτη προέκυψαν τουλάχιστον 25 ψηφιακά έργα με διάρκεια υλοποίησης τα 7 έως 8 χρόνια.
Τι βαρύτητα δίνεται στον εκσυγχρονισμό των δικτύων και του εξοπλισμού του ΑΔΜΗΕ;
Οι δράσεις ψηφιοποίησης των ΚΥΤ και Υποσταθμών (Digital Substation) είναι σε πλήρη εξέλιξη και αφορούν τουλάχιστον 17 ΚΥΤ και 27 Υ/Σ του ΑΔΜΗΕ. Η ψηφιοποίηση συνίσταται στην μελέτη, κατασκευή και εγκατάσταση Station Bus / Process Bus σύμφωνα με το πρότυπο 61850. Εξάλλου, το IEC 61850 αναγνωρίζεται ως το παγκόσμιο πρότυπο επικοινωνιών που επιτρέπει αυξημένο έλεγχο, παρακολούθηση και αυτοματοποίηση εντός συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας. Στο ηλεκτρικό δίκτυο μεταφοράς, οι υποσταθμοί λειτουργούν ως κόμβοι, και μέσα σε έναν υποσταθμό, το σύστημα προστασίας και ελέγχου (P&C) είναι το νευρωνικό κέντρο που ελέγχει τη ροή της ενέργειας.
Όσο για τα οφέλη που προκύπτουν από την υλοποίηση της διαδικασίας του Digital Substation;
Κατ’ αρχήν, τα αξιόπιστα συστήματα προστασίας και ελέγχου P&C είναι απαραίτητα για την ασφάλεια του συστήματος ισχύος, ελαχιστοποιώντας παράλληλα τη ζημιά του εξοπλισμού και την απώλεια ενεργειακής τροφοδοσίας (φορτίο). Το πρότυπο IEC 61850 επιτρέπει αυτοματοποιημένες λειτουργίες υποσταθμών. Με τη σειρά του, δημιουργεί ένα πολύ πιο αποτελεσματικό δίκτυο μετάδοσης που μπορεί να ανταποκριθεί σε πραγματικό χρόνο σε αυτές τις παραλλαγές, αυξάνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τον βαθμό της παρεχόμενης αξιοπιστίας. Την ίδια στιγμή, επιτυγχάνεται μακροπρόθεσμη εξοικονόμηση κόστους, διασφαλίζοντας την μελλοντική ευελιξία του συστήματος, παρέχοντας ταυτόχρονα αυξημένη ασφάλεια.
Ποια η δυναμική των δεδομένων στον συνολικότερο σχεδιασμό του ΑΔΜΗΕ στο επίπεδο του digital transformation;
Ο ΑΔΜΗΕ δίνει μεγάλη έμφαση στην αξία των δεδομένων και επενδύει στην αξιοποίηση και στη διαθεσιμότητα τους σε όλους τους επιχειρησιακούς χρήστες. Στρατηγικός μας στόχος είναι να εξαλείψουμε τα σιλό δεδομένων τα οποία όχι μόνο υπάρχουν, αλλά είναι και πολλά, υλοποιώντας την κοινή στρατηγική ανάλυσης δεδομένων. Τα εργαλεία DWH και BI γίνονται διαθέσιμα σε όλα τα επιχειρησιακά τμήματα του οργανισμού και σταδιακά προχωράμε σε νέα επιχειρησιακά μοντέλα αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες με στόχο τη Διαθεσιμότητα των Δεδομένων στους Business Owners για λήψη ενημερωμένων αποφάσεων. Κατ’ αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η ψηφιακή βιωσιμότητα της ίδιας της εταιρείας.
Στο ίδιο πλαίσιο και για την επίτευξη του στρατηγικού στόχου του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας που είναι η μετάβαση από τη διαδικασία συντήρησης βάσει χρόνου (Time Based Maintenance) στη συντήρηση σύμφωνα με την κατάσταση των παγίων (Condition Based Maintenance), θα προμηθευτούμε ένα σύστημα αξιολόγησης της απόδοσης των παγίων του (Asset Performance Management System). Το εν λόγω σύστημα θα διασυνδεθεί με το Enterprise Asset Management σύστημα, τα online condition monitoring συστήματα και ασφαλώς με το OT περιβάλλον (SCADA DW, εφαρμογές προβλέψεων κ.ο.κ.) με σκοπό να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο οικοσύστημα διαχείρισης και παρακολούθησης των κρίσιμων παγίων του οργανισμού. Αυτό, θα επιτρέψει την αρτιότερη γνώση και κατανόηση των μεμονωμένων παγίων εντός του δικτύου και ολόκληρου του συστήματος, την βελτίωση των πρακτικών και των σχεδίων συντήρησης μέσω της ανάλυσης ιστορικών, μα και δεδομένων σε πραγματικό χρόνο για την παρακολούθηση της υγείας των παγίων, την αξιολόγηση των κινδύνων και του αντίκτυπου στο ηλεκτρικό δίκτυο συγκεντρώνοντας και αναλύοντας τα δεδομένα απόδοσης παγίων.
Συν τοις άλλοις, θα δίνεται προτεραιοποίηση στη συντήρηση και την αντικατάσταση λαμβάνοντας καλύτερες αποφάσεις σχετικά με τον προγραμματισμό συντήρησης, την αντικατάσταση παγίων και των επενδύσεων στις υποδομές, οδηγώντας στην εφαρμογή προηγμένων στρατηγικών συντήρησης, όπως λ.χ. η προληπτική συντήρηση για τη βελτιστοποίηση της αξιοπιστίας και των KPI που σχετίζονται με το κόστος.
Η σημασία που δίνει ο ΑΔΜΗΕ στα δεδομένα είναι αρκούντως αυξημένη, καθώς αποτελεί τον τρίτο -ουσιαστικά- άξονα του στρατηγικού μας σχεδίου σε μια προσπάθεια δημιουργίας ενός ολοκληρωμένου Οικοσυστήματος Ανάλυσης Δεδομένων (Data Analytics) προκειμένου να επιτύχουμε την πλήρη εκμετάλλευση των δεδομένων της εταιρείας, καθώς θα είναι διαθέσιμα και συσχετισμένα μέσω της διασύνδεσης των συστημάτων. Όσο για τα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να διακρίνουν το εν λόγω οικοσύστημα, δεν είναι άλλα από την πελατοκεντρικότητα επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον στις ανάγκες του Business και όχι στην τεχνολογία, το συνεργατικό μοντέλο διακυβέρνησης μεταξύ ΙΤ και Business, την ευφυή όσο και αυτοματοποιημένη λειτουργία, και όλα αυτά σε ένα ασφαλές περιβάλλον, το οποίο και θα διέπεται από ξεκάθαρους ρόλους και αυστηρό auditing.
Καθώς ο οργανισμός αποκτά πρόσβαση σε περισσότερα δεδομένα, είναι σε θέση να μπορεί να προσδίδει νέους τρόπους λειτουργίας για τα εν λόγω δεδομένα, προκειμένου να αυξήσουν την αξία τους. Με τη σειρά του, ο ΑΔΜΗΕ μπορεί να αποκομίσει αξία οργανώνοντας, εμπλουτίζοντας και συσχετίζοντας δεδομένα OT και IT. Όσο για τα οφέλη που θα προκύψουν, ξεχωρίζουν η δημοκρατικοποίηση των δεδομένων και η διαφάνεια, η βελτιστοποίηση της λήψη των αποφάσεων καθώς αυτή θα βασίζεται σε ανάλυση των πραγματικών δεδομένων και όχι στο “ένστικτο” και τη “διαίσθηση” και δη σε όλα τα διοικητικά επίπεδα της εταιρείας.
Επιπροσθέτως, επιτυγχάνεται ο αποτελεσματικός μετριασμός του επιχειρησιακού κινδύνου και η γρήγορη, αλλά και ευέλικτη συμμόρφωση με τις συνεχώς μεταβαλλόμενες ρυθμιστικές απαιτήσεις. Τέλος, διασφαλίζεται η μεγαλύτερη ακρίβεια στις προβλέψεις της λειτουργίας (λ.χ. ανάπτυξη συστήματος Πρόγνωσης Παραγωγής Ενέργειας από Αιολικά Πάρκα (Energy Forecasting), η πρόβλεψη των διακοπών στο δίκτυο εξαιτίας ακραίων καιρικών φαινομένων (Weather caused outages prediction), αλλά και η βελτιστοποίηση του κύκλου ζωής των παγίων, καθώς θα εφαρμοστεί η προληπτική συντήρηση.
Στο μέχρι τώρα «ταξίδι» σας στον κόσμο του ψηφιακού μετασχηματισμού, ποια εμπόδια ή προκλήσεις αναδύθηκαν από την μέχρι τότε λειτουργία του ΑΔΜΗΕ στο πρότερο πλαίσιο και παραγωγικό μοντέλο;
Η αλήθεια είναι πως κατά την διάρκεια του σχεδιασμού της διαδικασίας του ψηφιακού μετασχηματισμού, είχαμε την ευκαιρία να αναδείξουμε μια σειρά από δυσλειτουργίες ή ακόμη και λειτουργικές ανορθογραφίες, οι οποίες στο τέλος της ημέρας επιδρούσαν αντιπαραγωγικά. Για παράδειγμα, διαπιστώσαμε την ύπαρξη κατακερματισμένων επιχειρησιακών διαδικασιών με χαμηλό βαθμό αλληλεπίδρασης, πολλαπλών απεικονίσεων δεδομένων (Data Silos) που δυσκόλευαν την πλήρη διαθεσιμότητα των δεδομένων στους Business Owners προκειμένου με τη σειρά τους να οδηγηθούν στην λήψη ενημερωμένων αποφάσεων, καθώς επίσης και αναγκαιότητα οριζόντιας εφαρμογής των πολιτικών, διαδικασιών και μεθοδολογιών κυβερνοασφάλειας δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή σε IT και ΟΤ περιβάλλοντα.
Ξεχωριστό κεφάλαιο αποτέλεσε το ανθρώπινο κεφάλαιο, καθώς μέσω αυτού διαπιστώθηκε η αντίσταση απέναντι στην αλλαγή. Για αυτό και αποτελεί βασική προϋπόθεση η δέσμευση των επιχειρησιακών χρηστών στην ψηφιακή στρατηγική της εταιρείας. Παράλληλα, το ανθρώπινο δυναμικό θα πρέπει να μετασχηματιστεί σε digital natives, με την ταυτόχρονη ανάγκη αφομοίωσης μιας «φρέσκιας» κουλτούρας εργασίας, την διασφάλιση της συνεργασίας κρίσιμων οργανικών μονάδων, αλλά και την επίτευξη επιχειρησιακής συνέχειας, μεταφοράς γνώσης και τον εκ βάθρων εκσυγχρονισμό της λειτουργίας του συνόλου των συστημάτων.