Πώς μπορούμε να εκμεταλλευτούμε πρόσφατες ανακαλύψεις της επιστήμης της μελέτης του εγκεφάλου ώστε να αυξήσουμε την αποτελεσματικότητά μας στην «επιστήμη» των επιχειρήσεων;
Το παραπάνω «teaser» προέρχεται από τον Δρ. Srini Pillay, κλινικό καθηγητή στο Harvard Medical School και CEO του Neurobusiness Group. Μαζί με τον Hendre Coetzee, Master Coach, ήταν οι ομιλητές του πρώτου Forum του CEO Clubs στην Ελλάδα, με θέμα: «Fearless Leadership: Moving from playing not to lose to playing to win!»
Στο μυαλό του…ηγέτη
Το ότι ο ρόλος του ηγέτη είναι απαιτητικός, το γνωρίζουμε όλοι. Δεν ξέραμε όμως ότι, προκειμένου ο εγκέφαλος του να αποδίδει στο μάξιμουμ, θα πρέπει να συλλειτουργούν αρμονικά όλα τα επιμέρους τμήματά του. Κι ενώ μέχρι σήμερα εστιάζαμε στο τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει τη σκέψη και τους υπολογισμούς, ο Δρ. Pillay εξήγησε πόσο κρίσιμος είναι ο ρόλος του τμήματος που αφορά τα συναισθήματα.
Εστιάζοντας στο συναίσθημα του φόβου, ο οποίος και εξαπλώνεται σε πολλές επιχειρήσεις όσο δε διαφαίνεται υποχώρηση της οικονομικής κρίσης, εξήγησε την κρυφή επιρροή που ασκεί το «συναισθηματικό» τμήμα του εγκεφάλου μας στο «λογικό.» Ως ζητούμενο δεν τίθεται, απαραίτητα, η κατάργηση του φόβου, αλλά η επίγνωση της ύπαρξής του και η σωστή διαχείρισή του. Σε όσο μεγαλύτερο βαθμό πετυχαίνουμε το παραπάνω, τόσο καλύτερη θα είναι η απόδοσή μας σε όλους τους τομείς της εγκεφαλικής λειτουργίας.
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ο φόβος που καταγράφεται στο «ασυνείδητο» μέρος του εγκεφάλου μας επηρεάζει και τα «συνειδητά» τμήματα που είναι υπεύθυνα για την εστίαση της προσοχής και την αξιολόγηση του κινδύνου. Οταν ένας ηγέτης «βγαίνει από το σωστό δρόμο,» συνήθη ύποπτο για το παραστράτημα αποτελεί ο φόβος. Πρώτα θα πρέπει να αλλάζουμε τα αισθήματα και τις σκέψεις μας σχετικά με αυτόν τον φόβο και μετά τη στρατηγική μας. Διαφορετικά, όποιες αποφάσεις λαμβάνουμε θα αποτελούν γέννημα αυτού του φόβου.
Δημιουργήστε ένα πλάνο διαφυγής από την κρίση: Προκειμένου να προστατευτεί από την αρνητική επίρροια του φόβου, ο ηγέτης θα πρέπει να έχει δημιουργήσει εκ των προτέρων ένα πλάνο κρίσης. Θα πρέπει να συγκροτήσει μια ομάδα πρόληψης κρίσεων η οποία και θα δημιουργήσει «σχέδια διαφυγής» ώστε όλοι να αισθάνονται κατάλληλα προετοιμασμένοι απέναντι σε κάθε ενδεχόμενο.
Γνωστοποιήστε το πλάνο σε όλη την επιχείρηση: Πέρα από την ύπαρξη του ίδιου του πλάνου, όταν οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι η ηγεσία έχει την κατάσταση υπό έλεγχο, αισθάνονται πολύ πιο ήρεμοι και λειτουργούν καλύτερα. Οταν ο ηγέτης γνωστοποιεί τα σχέδια δράσης σε όλη την εταιρεία, μπορεί να προλάβει τη διάδοση του φόβου και -αντί αυτού- να διαδώσει την αίσθηση ότι τα πράγματα είναι υπό έλεγχο.
Προσεγγίστε την κρίση με αισιοδοξία: Μελέτες του εγκεφάλου έχουν δείξει ότι η αισιοδοξία, όταν είναι αυθεντική, μπορεί να υπερισχύσει του φόβου -δεδομένου ότι ενεργοποιεί τα ίδια σημεία του εγκεφάλου με αυτόν. Η αισιοδοξία δε σημαίνει άρνηση ή στρουθοκαμηλισμό. Σημαίνει ότι ένας ηγέτης θα πρέπει να επιλέγει συνειδητά να εστιάζει στις λύσεις -και όχι στα προβλήματα. Αν τα καταφέρει, μάλιστα, να καλλιεργήσει μια εταιρική κουλτούρα η οποία προτάσσει τη λύση έναντι του προβλήματος, τότε η αισιοδοξία και η ηρεμία θα μεταδοθούν στο σύνολο των εργαζομένων.
Αλλάξτε προοπτική: Η κρίση απορροφά, κατά κανόνα, την άμεση προσοχή της ηγεσίας αλλά και του συνόλου της επιχείρησης. Καθήκον των ηγετών είναι να αλλάζουν γρήγορα την προοπτική τους επί του θέματος και να αφαιρούν τα στοιχεία του πανικού και της έκτακτης ανάγκης ώστε να ηρεμούν τόσο οι ίδιοι, όσοι και το προσωπικό τους.
Βάλτε το μυαλό σας να δουλέψει…αλλιώς
Ο Δρ. Srini Pillay εντοπίζει πέντε εργαλεία που διαθέτουμε όλοι στο κρυφό «οπλοστάσιο» του εγκεφάλου μας και μας εξηγεί πώς να τα αξιοποιήσουμε προς όφελός μας ώστε να αντιμετωπίσουμε τον φόβο. Οταν μας καταλαμβάνει ο φόβος, θα πρέπει να αναζητούμε συνειδητά την αλλαγή της προοπτικής μας ξεκινώντας με μία από τις παρακάτω πρακτικές:
1. RE_SOLVE (επίλυση)
2. RE-FOCUS (επανεστίαση)
3. RE-ENGAGE (επανεμπλοκή)
4. RE-ASSESS (επαναξιολόγηση)
5. RE-FRAME (επανατοποθέτηση)
Η επίλυση αφορά τον περιορισμό των αντικρουόμενων προτεραιοτήτων και η επανεστίαση την μετατόπιση από τα τυχόν προβλήματα στα επιτεύγματα της εταιρείας. Η επανεμπλοκή θα πρέπει να θέτει στο στόχαστρό της στελέχη που, λόγω των δυσμενών συνθηκών, έχουν περιθωριοποιηθεί ή αποστασιοποιηθεί. Η επαναξιολόγηση θα πρέπει να επαναφέρει την ισορροπία και να προστατεύει από την καταστροφολογία ενώ, τέλος, η επανατοποθέτηση αφορά την αποφυγή δημιουργίας αρνητικών συναισθημάτων μέσα στον οργανισμό.
Η επιστήμη του άγχους
Κλινικές μελέτες απέδειξαν ότι το άγχος μειώνει την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών σκέψης και μας ωθεί να λειτουργούμε βάσει συνήθειας. Επιπλέον, το χρόνιο άγχος μειώνει την ευαισθησία μας απέναντι στην αξία των αποτελεσμάτων των επιλογών μας και επηρεάζει αρνητικά τα κέντρα του εγκεφάλου που σχετίζονται με τους υπολογισμούς, τις ανταμοιβές και τη δράση.
Αν και το έντονο στρες μπορεί στιγμιαία να βελτιώνει τον τρόπο σκέψης μας, το χρόνιο στρες έχει το αντίθετο ακριβώς αποτέλεσμα. Επιπλέον, μέρος του λόγου για τον οποίον το άγχος διαιωνίζεται είναι το ότι, από ένα σημείο και μετά, ο εγκέφαλος καταγράφει μόνο τα αρνητικά συμβάντα. Αν δεν περιοριστεί το άγχος, το κέντρο του εγκεφάλου που σχετίζεται με τις ανταμοιβές θα παραμένει μπλοκαρισμένο. Γι’ αυτό και οι επιτυχίες δεν μοιάζουν να χαροποιούν ιδιαίτερα κάποια στελέχη.
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τον εγκέφαλό μας να «ξε-αγχωθεί»;
Εστιάζοντας την προσοχή μας στην ίδια την συναισθηματική μας κατάσταση και όχι στις σκέψεις μας σχετικά με την κατάσταση αυτή. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι η ενεργοποίηση του κέντρου του φόβου στον εγκέφαλο αυξάνεται όσο ο άνθρωπος σκέφτεται το φόβο του, ενώ μειώνεται όσο απλά αισθάνεται τον φόβο του. Μη θέτετε, λοιπόν, ερωτήματα στον εαυτό σας σχετικά με τα αισθήματά σας. Απλά εστιάστε την προσοχή σας σε αυτά.
Executive εναντίον άγχους
Για αποτελεσματική διαχείριση του φόβου και του άγχους στο επιχειρησιακό περιβάλλον, μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα ακόλουθα ευρήματα επιστημονικών ερευνών. Προκειμένου να ελέγξουμε τις σκέψεις μας, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να κοιτάξουμε την κατάσταση από μια διαφορετική προοπτική. Οσον αφορά τα συναισθήματα, θα πρέπει να αντικαθιστούμε τα αρνητικά με θετικά. Σαφώς και είναι κάτι που όσο εύκολα λέγεται, τόσο δύσκολα εφαρμόζεται, αλλά μπορεί να επιτευχθεί μέσα από τακτική εξάσκηση. Θα πρέπει ακόμα να αφιερώνουμε ένα κομμάτι της μέρας σας στο να μετατοπίζουμε την προσοχή μας σε κάτι το θετικό. Τέλος, θα πρέπει να εστιάζουμε την προσοχή μας στο φόβο ή το άγχος μας, προκειμένου να τα κάνουμε να υποχωρήσουν.
Ο άκρως μεταδοτικός ιός του φόβου
Ο εγκέφαλος διαθέτει νευρικά συστήματα τα οποία «μιμούνται» τις δράσεις που καταγράφει το μάτι. Οταν, για παράδειγμα, παρακολουθούμε κάποιον που κινείται, το μυαλό μας αναπαράγει εσωτερικά την ίδια κίνηση. Το μυαλό μας έχει ακόμα τη δυνατότητα να «μιμείται» και τις προθέσεις των άλλων και να «καθρεφτίζει» τα συναισθήματά τους. Για να μην πέφτουμε θύματα του «καθρέφτη,» θα πρέπει να χρησιμοποιούμε το σκεπτόμενο μέρος του εγκεφάλου μας για να ελέγχουμε τα αυτόματα συναισθήματα μας.
Παράλληλα, θα πρέπει να καθοδηγούμε και το συναισθηματικό μέρος του εγκεφάλου μας ώστε να νιώθουμε μεν συμπάθεια προς κάποιον που πάσχει, χωρίς όμως να συμπάσχουμε και εμείς. Δεν θα πρέπει να κατακυριευόμαστε από τα αρνητικά συναισθήματα του άλλου, αλλά να του μεταδίδουμε τα δικά μας θετικά συναισθήματα. Κάθε ηγέτης θα πρέπει να θυμάται ότι ο καθένας μπορεί να διαβάσει αυτόματα τα συναισθήματα και τις προθέσεις των άλλων. Αυτό σημαίνει ότι όταν βρισκόμαστε γύρω από αρνητικές επιρροές, αυτές μπορεί να επηρεάσουν δραματικά το πώς αισθανόμαστε.
Οι αρχές της ατρόμητης ηγεσίας
Η επιστήμη της μελέτης του εγκεφάλου έφτασε σε σημεία όπου δεν μπόρεσε να εισχωρήσει η οργανωτική ψυχολογία. Οι επιχειρησιακοί ηγέτες μπορούν να αξιοποιήσουν τις νέες αυτές επιστημονικές ανακαλύψεις και να τις μετατρέψουν σε πλεονεκτήματά τους στο επιχειρησιακό τερέν.
1. Ο φόβος ενεργοποιεί το «υποσυνείδητο» τμήμα του εγκεφάλου (την αμυγδαλή) και διαταράσσει τη σκέψη, ακόμα και αν δεν έχουμε συναίσθηση του ότι αυτό συμβαίνει. Μην επαφίεστε στο τι αισθάνεστε ως ένδειξη της καθαρότητας της σκέψης σας. Πριν από μια σημαντική σύσκεψη, αναλογιστείτε τις προκλήσεις που αναμένετε, προσπαθείτε να δείτε το ζήτημα από διαφορετικές προοπτικές και εστιάστε το μυαλό σας στα θετικά αποτελέσματα.
2. Το άγχος απενεργοποιεί το τμήμα του εγκεφάλου όπου εδρεύει το σύστημα των ανταμοιβών και ενεργοποιεί τη λειτουργία βάσει συνήθειας. Οταν λειτουργείτε υπό την επήρεια άγχους, δεν μπορείτε ποτέ να γνωρίζετε αν οι λύσεις σας δεν αποτελούν παρά απλή «αναδιάταξη των καθισμάτων στο κατάστρωμα του Τιτανικού». Πρόκειται για την παγίδα του status-quo. Νομίζετε ότι κάνετε αλλαγές, αλλά το άγχος σπρώχνει το μυαλό σας προς την κατεύθυνση της συνήθειας και επαναλαμβάνετε την ίδια δράση ξανά και ξανά.
Προκειμένου να δώσετε τα κατάλληλα κίνητρα στον εαυτό σας, κάντε μια συνειδητή προσπάθεια να σκέφτεστε θετικές εμπειρίες που λειτουργούν σαν ανταμοιβή. Για να μην πέσετε στην παγίδα του status quo όταν είστε αγχωμένος, θέστε στον εαυτό σας το ερώτημα: πώς διαφέρει το τρέχον θέμα από άλλα παρόμοια του παρελθόντος;
3. Ο φόβος είναι μεταδοτικός σε επίπεδο εγκεφάλου. Οταν κάποιος εκφράζει υπερβολικές επιφυλάξεις σε μια σύσκεψη, ακόμα και αν αυτές είναι εύλογες, θα μεταδώσουν αυτόματα το φόβο και στους υπόλοιπους παρευρισκόμενους… εγκέφαλους. Κάντε λοιπόν ένα βήμα πίσω και ζητήστε από τους υπόλοιπους περισσότερο χρόνο. Ανάλογα με τις περιστάσεις, εξηγήστε τους και το λόγο.
4. Οταν παίζετε απλά «για να μην χάσετε,» και ειδικά όταν αυτό γίνεται υπό την επήρεια άγχους, μπερδεύετε το μυαλό σας. Προγραμματίστε τη δομή των συναντήσεών σας με τρόπο τέτοιο που να μην εστιάζουν μόνο στα προβλήματα. Η ενασχόληση με προβλήματα συνήθως δημιουργεί ακόμα περισσότερα προβλήματα. Αφιερώστε ένα σημαντικό μέρος του χρόνου σας στην εξέταση των πιθανών λύσεων.
5. Η απώλεια της εμπιστοσύνης στον εαυτό σας μπορεί να αποτελεί ένδειξη του ότι επαφίεστε υπερβολικά στο λογικό τμήμα του εγκεφάλου σας. Φόβος προκύπτει όταν ένας ηγέτης αισθάνεται ότι δεν μπορεί να εντοπίσει τι είναι αυτό που τον κάνει ξεχωριστό και επιτυχημένο. Η λογική δεν προσφέρει συνήθως την απάντηση στην έντονη αυτή εσωτερική αμφισβήτηση. Ο ηγέτης θα πρέπει όμως να θυμάται ότι η ευφυΐα δεν εξαντλείται στη λογική αλλά περιλαμβάνει επίσης τη διαίσθηση και τη δημιουργικότητα. Προκειμένου να διερευνήσει το τμήμα του εγκεφάλου που είναι απροσπέλαστο από τη λογική, θα πρέπει να δημιουργεί υποθετικά σενάρια. Θα πρέπει να θέτει ερωτήματα τύπου «τι θα γινόταν αν…» και να βλέπει στη συνέχεια κατά πόσο συνδέονται μεταξύ τους στοιχεία που εκ πρώτης όψης μοιάζουν ασύνδετα.
Η ατρόμητη ηγεσία έχει τον χρόνο και τον τόπο της στη ζωή κάθε υψηλόβαθμου στελέχους. Κατανοώντας το πώς επεξεργάζεται ο εγκέφαλος μας τον φόβο, μπορούμε να αποκτήσουμε πρόσβαση σε διαφορετικές περιοχές του, να σκεφτόμαστε με μεγαλύτερη διαύγεια και να βελτιώσουμε τη διαίσθησή μας.