Κάθε μήνα, πρόσωπα της επικαιρότητας αποκρίνονται σε 7 «αφορμές» που τους δίνει το Netweek, με κύριο άξονα την τεχνολογία και όχι μόνο… Σ’ αυτό το τεύχος και με αφορμή την πρόσφατη βράβευση για καινοτόμο τεχνολογία ανίχνευσης νοθείας τροφίμων από το EIT Food Hub Greece στο πλαίσιο της 84ης ΔΕΘ, συνομιλήτρια του Γιάννη Ριζόπουλου είναι η Δρ. Ελένη Μακαρώνα, κύρια ερευνήτρια στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» και συνιδρύτρια της εταιρείας-τεχνοβλαστού Photostick Analytics.
Photostick, είπαμε;
Σωστά, Photostick! Μια καινοτόμος, φορητή πλατφόρμα βιοδιαγνωστικής που στοχεύει να μεταφέρει το εργαστήριο σε κάθε σημείο ενδιαφέροντος ή ανάγκης. Η μοναδικότητα και η καινοτομία της έγκειται στο ότι ενώ είναι εξαιρετικά εύκολη στη χρήση και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από οποιονδήποτε παντού, παρέχει την αναλυτική ακρίβεια αντίστοιχου εργαστηριακού εξοπλισμού, σε μια συσκευή απαλλαγμένη από περίπλοκες συνδεσμολογίες, σωλήνες παροχέτευσης και αντλίες. Αρκούν λίγες σταγόνες δείγματος κι ένα κινητό τηλέφωνο ή tablet. Πρώτο πεδίο εφαρμογής του Photostick στο οποίο προσβλέπουμε, είναι η Βιομηχανία Τροφίμων και ειδικότερα η Γαλακτοβιομηχανία. Στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε ένα εύχρηστο και αποτελεσματικό εργαλείο για τη διασφάλιση της ποιότητας των πρώτων υλών στα σημεία συλλογής, αλλά και τη συμπίεση κόστους και χρόνου του ποιοτικού ελέγχου στις εργοστασιακές μονάδες, αυξάνοντας τον κύκλο εργασιών.
Δεινόν το καινοτομείν;
Εν πρώτοις, τερπνόν και σαγηνευτικόν! Γι’ αυτό είναι πρώτα το πάθος μας και μετά το επάγγελμά μας. Το καινοτομείν μετατρέπεται σε “δεινόν” όταν δεν υποστηρίζεται το περιβάλλον και το οικοσύστημα μέσα στο οποίο επιχειρείται κι όταν η έρευνα αντιμετωπίζεται ως δυσλειτουργική δημόσια υπηρεσία. “Δεινόν” γίνεται, επίσης, όταν το πλαίσιο στο οποίο προσπαθεί να αναπτυχθεί είναι η δαιδαλώδης γραφειοκρατία, η αποσπασματική χρηματοδότηση και η έλλειψη σαφούς εθνικής στρατηγικής. Παραμένω, όμως, αισιόδοξη, καθώς τον τελευταίο καιρό γίνονται πολλά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Αργά μεν, αλλά η νοοτροπία αλλάζει, τόσο σε πολιτικό όσο και σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Ειδικότερα το ΕΚΕΦΕ “Δημόκριτος” αποκτά μια πρωτόγνωρη για τα ελληνικά δεδομένα εξωστρέφεια, ενώ το Τεχνολογικό Πάρκο “Λεύκιππος” προσφέρει ένα ιδανικό περιβάλλον, όπου η έρευνα και η καινοτομία μπορούν να συμπράξουν με την επιχειρηματικότητα. Πιστεύω ότι διανύουμε μια μεταβατική περίοδο “μεταμόρφωσης” στο τέλος της οποίας το καινοτομείν θα πάψει να είναι “δεινόν” για παθιασμένους ρομαντικούς. Με την πεποίθηση ότι η καινοτομία μπορεί και δικαιούται να μετατρέπεται σε χρήσιμα για την κοινωνία προϊόντα, η ομάδα του Photostick επενδύει τις προσπάθειές της στη δημιουργία ρηξικέλευθων λύσεων για την αγορά.
Προκλήσεις και ευκαιρίες
Το ακαδημαϊκό επιχειρείν είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που προβάλλει στον δημιουργικό μου ορίζοντα. Η ακαδημαϊκή επιχειρηματικότητα είναι μια έννοια εκτός των συνηθισμένων προτύπων, που ενσωματώνεται όλο και πιο επιτυχημένα στην ταυτότητα και τις δραστηριότητες των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και των ερευνητικών κέντρων, κεφαλαιοποιώντας -σε συνεργασία με τους παραγωγικούς και επενδυτικούς φορείς- τη νέα γνώση. Προσπάθεια σε αχαρτογράφητα νερά και άγνωστες γαίες κι όχι μόνο για την Ελλάδα…
Τις ευκαιρίες τις δημιουργούμε εμείς. Κι όταν παρουσιάζονται, είναι δική μας ευθύνη η αξιοποίησή τους. Δεν υποβαθμίζω, βεβαίως, τον καταλυτικό ρόλο που παίζει το υποστηρικτικό περιβάλλον: οι ευκαιρίες δημιουργούνται ευκολότερα, η δουλειά γίνεται λιγότερο κοπιώδης, το έδαφος είναι πρόσφορο και οι διαδικασίες επιταχύνονται. Μικρό προσωπικό παράδειγμα: ενδεχομένως η Photostick Analytics να είχε ήδη πετύχει μια πρώτη επένδυση, αν είχε ιδρυθεί στη Silicon Valley. Την ευκαιρία, όμως, να πετύχουμε επένδυση τη δημιουργήσαμε όταν αποφασίσαμε να μετατρέψουμε την καινοτομία μας σε προϊόν και να δουλέψουμε προς αυτή την κατεύθυνση.
Τεχνητή Νοημοσύνη: friend or foe?
Neither friend, nor foe! Καμία τεχνολογία δεν είναι αφ’ εαυτής καλή ή κακή. Ο τρόπος χρήσης της την καθιστά είτε το ένα είτε το άλλο, είτε χρήσιμη είτε επικίνδυνη κι αυτός επιλέγεται από τον άνθρωπο… Πιστεύω ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη θα επηρεάσει καθοριστικά την εξέλιξη της κοινωνίας, όχι φυσικά με τον “αποκαλυπτικό” τρόπο που απεικονίζουν οι δυστοπικές ταινίες επιστημονικής φαντασίας, όπου οι μηχανές κυριεύουν τον πλανήτη και υποδουλώνουν την ανθρωπότητα. Ούτε θεωρώ ότι η εξάπλωση της Τεχνητής Νοημοσύνης θα μεταβάλει τα επαγγέλματα και ίσως “εκτοπίσει” τον ανθρώπινο παράγοντα σε πολλά από αυτά. Αυτό έχει ήδη συμβεί σε προηγούμενες περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας (π.χ. στη βιομηχανική επανάσταση) και οι κοινωνίες προσαρμόστηκαν αναλόγως. Νομίζω ότι η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης θα μας κάνει να αναλογιστούμε πιο θεμελιώδη ερωτήματα, να επαναπροσδιορίσουμε έννοιες όπως η συνειδητότητα, η εφευρετικότητα, η δημιουργικότητα, η τέχνη. Τί θα θεωρείται στο μέλλον έμφυτη ικανότητα, εκμάθηση δεξιοτήτων, πρωτοτυπία; Τί θα χαρακτηρίζεται ως αναπόσπαστο στοιχείο ή ειδοποιός διαφορά που προσδιορίζει το ανθρώπινο είδος; Τέτοια ερωτήματα ήδη ακούγονται.
Σε πιο πρακτικό επίπεδο, η Photostick Analytics έχει ήδη προβλέψει την ενσωμάτωσή της στα μελλοντικά της προϊόντα, όχι γιατί είναι “μόδα”, αλλά γιατί οι τεχνικές της Τεχνητής Νοημοσύνης μπορούν να συνδυαστούν ουσιαστικά με την τεχνολογία μας και να συμβάλουν στη δημιουργία ρηξικέλευθων προϊόντων, που αλλιώς δεν θα ήταν δυνατό να παραχθούν. Η Τεχνητή Νοημοσύνη ανήκει στην κατηγορία των “εκθετικών τεχνολογιών” ακριβώς γιατί μπορεί να λειτουργεί πολλαπλασιαστικά, διευρύνοντας τις δυνατότητες κι άλλων καινοτόμων τεχνολογιών
Το μέλλον αόρατο;
Το μέλλον είναι εξ ορισμού άγνωστο, αβέβαιο και ομιχλώδες. Όσο κι αν προσπαθούμε να το διαμορφώσουμε και να ελέγξουμε τις συνθήκες, οι περισσότεροι παράγοντες που καθορίζουν την τελική έκβαση οιουδήποτε εγχειρήματος είναι εκτός της δικαιοδοσίας και του ελέγχου μας. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε, είναι να ονειρευόμαστε και να εργαζόμαστε με σύνεση, μεθοδικότητα, αλλά και πάθος, για να πραγματοποιήσουμε τα όνειρά μας, αφήνοντας λίγο χώρο για εκπλήξεις, καλές και κακές! Η ζωή είναι ο πιο ευφάνταστος σεναριογράφος και συχνά μάς προσφέρει ευκαιρίες και προκλήσεις που ούτε καν είχαμε φανταστεί. Προσπαθώ, λοιπόν, όταν σχεδιάζω το μέλλον, να θυμάμαι ότι -κατά το Δαρβίνο- το είδος που προσαρμόζεται, επιβιώνει…
Από brain drain σε brain gain
Χωρίς να θέλω να υποβαθμίσω τις προσπάθειες που γίνονται για ανάσχεση της διαρροής εγκεφάλων και χωρίς διάθεση να υπεραπλουστεύσω την πολυπλοκότητα του συγκεκριμένου προβλήματος, νομίζω ότι τα ακόλουθα είναι βασικές προϋποθέσεις προκειμένου να διατηρήσουμε στη χώρα μας αμείωτο το βασικό κεφάλαιο, το ανθρώπινο δυναμικό: (1) εθνική στρατηγική, σαφής προσδιορισμός και ιεράρχηση των τομέων που μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη και την ανάκαμψη της οικονομίας, (2) εκ βάθρων αναμόρφωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με εκσυγχρονισμό των προγραμμάτων σπουδών και προσαρμογή των θεματικών τους στα νέα αναδυόμενα επαγγέλματα και τους τομείς-στόχους της εθνικής στρατηγικής. Κάτι που ενδεχομένως θα απαιτήσει δραστική μείωση του αριθμού των εισακτέων σε σχολές και τμήματα που αντιστοιχούν στα κορεσμένα επαγγέλματα, (3) διασύνδεση της έρευνας και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τους τομείς προτεραιότητας που θα τεθούν από την εθνική στρατηγική και τις ανάγκες της ελληνικής αγοράς εργασίας, και (4) νομικό και νομοθετικό πλαίσιο που να μην κάνει την επιχειρηματικότητα να ασφυκτιά.
Δεν το αναφέρουμε συχνά, αλλά ένας από τους λόγους που αποφασίσαμε τόσο η ομάδα μας, όσο και άλλοι ερευνητές να ιδρύσουμε εταιρείες-τεχνοβλαστούς, είναι για να αναδείξουμε την αναπτυξιακή δύναμη της γνώσης και της καινοτομίας, αλλά και τις επαγγελματικές ατραπούς, που ανοίγονται εκτός των “παραδοσιακών” ενασχολήσεων (π.χ. διδασκαλία), οι οποίες ουσιαστικά ανακυκλώνονται και δεν παράγουν.
- H Δρ. Ελένη Μακαρώνα είναι Κύρια Ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Νανεοπιστήμης & Νανοτεχνολογίας του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος».Είναι συγγραφέας άνω των 60 δημοσιεύσεων και 100 ανακοινώσεων σε διεθνή συνέδρια, μέλος της οργανωτικής επιτροπής πολλών συνεδρίων, συνεφευρέτης σε εθνικά και διεθνή διπλώματα ευρεσιτεχνίας, κριτής σε πλείστα επιστημονικά περιοδικά και κριτής / αξιολογήτρια προγραμμάτων για την ΕΕ, τη ΓΓΕΤ και τις κυβερνήσεις Ρουμανίας και Σερβίας. Η Δρ. Μακαρώνα τιμήθηκε το 2010 από τη L’Oreal-Unesco με το βραβείο για τις Νέες Γυναίκες στην Επιστήμη, στον τομέα των Φυσικών Επιστημών.