Οι Εσθονοί δεν διαθέτουν κάποια εξελιγμένη συλλογική ευφυΐα που τους επιτρέπει να τρέχουν τη ψηφιοποίηση της κυβέρνησης τους γρηγορότερα από άλλες χώρες. Αυτό που συμβαίνει, είναι ότι ξεκίνησαν να κάνουν αυτήν την αλλαγή πολλά χρόνια πριν και έδειξαν συνέπεια. Οπότε, τώρα ο κόσμος τους κοιτά σαν παράδειγμα.
Λιγότερο από 30 χρόνια πριν, στην Εσθονία ξεκίνησε μια πορεία ψηφιακού μετασχηματισμού των κυβερνητικών υπηρεσιών που απευθύνονται σε πολίτες και επιχειρήσεις. Αναζητώντας τις αιτίες που οδήγησαν σε αυτήν την απόφαση, τα στοιχεία που διατήρησαν σταθερή την πορεία και τις ανάγκες που καθορίζουν τα επόμενα βήματα, βρεθήκαμε πριν δύο χρόνια, ένα απόγευμα Γενάρη, στο χιονισμένο Ταλίν για να επισκεφθούμε το DigiGovLab. Αφού απολαύσαμε στην είσοδο του κτιρίου τη ζεστασιά της θέρμανσης που έκανε το χώρο να φαίνεται σαν όαση μπροστά στους -19 βαθμούς Κελσίου του εξωτερικού περιβάλλοντος, ανεβήκαμε στον τέταρτο όροφο, όπου μας περίμενε ο Keegan McBride. Αν στη φαντασία σας δημιουργήθηκε η εικόνα ενός μεσήλικα ακαδημαϊκού, θα χρειαστεί να την ανασχηματίσετε, γιατί ο Keegan είναι μικρότερος από 27 ετών, έχει γεννηθεί στις ΗΠΑ και ζει στην Εσθονία τα τρία τελευταία χρόνια, όπου μεταξύ άλλων δραστηριοτήτων του, έχει αναλάβει και τη διεύθυνση του DigiGovLab. Στο πλαίσιο του αφιερώματος συναντηθήκαμε ξανά με τον Keegan, αυτή τη φορά μέσω ψηφιακού καναλιού επικοινωνίας, βρίσκοντας αφορμή την επιτυχή υποστήριξη της θέσης του στο διδακτορικό του, το οποίο σχετίζεται με τη δημοκρατία και τα ανοιχτά δεδομένα.
Keegan, βρισκόμαστε ξανά μετά από δύο χρόνια και η αφορμή που με παρακίνησε να μιλήσω μαζί σου ήταν ο τίτλος που έδωσες στο διδακτορικό σου «Open Government Data Co-Created Public Services». Διαβάζοντας την περίληψη, είδα ότι μιλάς για το πέρασμα από μια φάση δημιουργίας υπηρεσιών που σχεδιάζονται από την κυβέρνηση, σε μια φάση υπηρεσιών που σχεδιάζονται από κοινού με τους πολίτες και μεταβάλλονται δυναμικά με τη συμμετοχή τους. Είναι αυτό το επόμενο βήμα που προτείνεις για την κυβέρνηση της Εσθονίας, αλλά και άλλες κυβερνήσεις που βρίσκονται σε φάση μετασχηματισμού;
Η κυβέρνηση της Εσθονίας προσφέρει χιλιάδες υπηρεσίες ψηφιακά στους πολίτες, οι οποίες βασίζονται πάνω κάτω στην ίδια θεμελιώδη λογική. Ο πολίτης ζητά μια υπηρεσία από το σύστημα και αυτό αναζητά όλα τα εμπλεκόμενα μέρη ώστε να συλλέξει τις απαραίτητες υπηρεσίες και να προσφέρει τελικά την υπηρεσία στον πολίτη. Οπότε υπάρχει μια μετάβαση από γραφειοκρατία σε μια ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των συστημάτων διαφορετικών υπηρεσιών. Αυτό είναι πολύ χρήσιμο τόσο για τους πολίτες, οι οποίοι αποφεύγουν τη γραφειοκρατία, όσο και για την κυβέρνηση, η οποία εξοικονομεί πόρους.
Ωστόσο, θεωρώ ότι τα ανοιχτά δεδομένα προσφέρουν τη δυνατότητα και για μια νέα μορφή υπηρεσιών, οι οποίες θα σχεδιάζονται σε συνεργασία με τους πολίτες και επιπλέον θα λειτουργούν σε αλληλεπίδραση με τους πολίτες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, είναι μια εφαρμογή, η οποία λειτούργησε κατά την περίοδο της πανδημίας και μας έδωσε τη δυνατότητα να έχουμε έναν αναλυτικό χάρτη, από δεδομένα που προέρχονταν όχι μόνο από κυβερνητικά συστήματα, αλλά και από τους πολίτες.
Μέσα από αυτό το πρίσμα, αναδύεται ο προβληματισμός σχετικά με τα δημόσια δεδομένα που χρειάζεται να είναι και ανοιχτά, δεδομένου ότι με την υπάρχουσα νοοτροπία, δεν θεωρούνται ανοιχτά όλα τα δημόσια δεδομένα. Οπότε, εγείρεται ένα θέμα σχετικά με το ποιος αποφασίζει ποια δημόσια δεδομένα μπορούν να είναι και ανοιχτά, αν και πρακτικά, από τη στιγμή που οι πολίτες έχουν πληρώσει για τη δημιουργία αυτών των δεδομένων, θα έπρεπε να είναι όλα στη διάθεσή τους. Ας το αφήσουμε όμως αυτό στην άκρη και να εστιάσουμε σε ένα δεύτερο πρόβλημα: Ακόμα και αν η κυβέρνηση διαθέσει τα δεδομένα, κάποιοι θα πρέπει να αναλάβουν το μετασχηματισμό τους σε γνώση και πληροφορία. Είναι αυτό έργο της κυβέρνησης ή θα το κάνουν εθελοντές;
Πράγματι, αυτό είναι ένα δύσκολο πρόβλημα που χρειάζεται επίλυση. Με τη μορφή που έχουν σε αυτήν τη φάση τα ανοιχτά δεδομένα και οι εφαρμογές που μπορούν να τα αξιοποιήσουν, ο πολίτης χρειάζεται να έχει αρκετές τεχνικές γνώσεις, προκειμένου να τα αναλύσει, να τα οπτικοποιήσει και να τελικά να τα μετατρέψει σε πληροφορία και γνώση. Για αυτό εμφανίζονται ομάδες πολιτών, οι οποίες προσπαθούν να δημιουργήσουν πλατφόρμες που θα αξιοποιήσουν τα δεδομένα. Ωστόσο, σε αυτές τις πλατφόρμες κάποιοι θα έχουν βάλει προσωπικό χρόνο για να προσφέρουν τις τεχνικές τους γνώσεις και κάποιοι άλλοι θα απολαμβάνουν το αποτέλεσμα. Αυτός είναι ο τρόπος που λειτουργεί μέχρι σήμερα το ανοιχτό λογισμικό. Κάποιοι προσφέρουν έργο εθελοντικά. Σε εξελιγμένες τεχνολογικά κοινωνίες, η εθελοντική προσφορά προέρχεται από μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού, καθώς η εκπαίδευση στον προγραμματισμό ξεκινά από τα σχολικά χρόνια. Οπότε, όσο περισσότερο επενδύουν οι κυβερνήσεις σε εκπαίδευση στον προγραμματισμό, τόσο περισσότερο θα αυξάνεται και το ποσοστό των εθελοντών που θα μπορούν να δημιουργούν πλατφόρμες αξιοποίησης δεδομένων.
Σε αυτό το μοντέλο, πώς διαφυλάσσεται ότι το εθελοντικό έργο, δε θα γίνει εμπορικό προϊόν από κάποιες εταιρείες που απλά θα πουν ένα ευχαριστώ και θα εκμεταλλευτούν τον κόπο άλλων;
Aυτό είναι ένα πρόβλημα που δεν έχει βρει ακόμα λύση. Η Google, για παράδειγμα, αξιοποιεί σε μεγάλο ποσοστό ανοιχτά κυβερνητικά δεδομένα, αλλά και αλγόριθμους, οι οποίοι δημιουργήθηκαν από ακαδημαϊκή έρευνα. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πώς θα αισθανθεί ο καθένας που έχει συνεισφέρει εθελοντικά, όταν θα δει το προϊόν του να γίνεται εμπορικό και κάποιοι να βγάζουν χρήματα από αυτό. Σχετικά με την πρόσφατη εξαγορά του Github από τη Microsoft, για παράδειγμα, δεν ήταν όλες οι αντιδράσεις αρνητικές.
Ποια είναι τα επόμενα βήματα στη ψηφιοποίηση δημόσιων υπηρεσιών της Εσθονίας;
Αυτό το διάστημα εργαζόμαστε πάνω σε εφαρμογές που βοηθούν τον πολίτη να έχει μια εικόνα των διαδικασιών που θα χρειαστεί να κάνει τους ερχόμενους μήνες. Για παράδειγμα, οι πολίτες θα λαμβάνουν ένα μήνυμα στο smartphone, το οποίο θα τους ενημερώνει ότι το ερχόμενο εξάμηνο λήγει το διαβατήριο τους και επομένως πρέπει να μεριμνήσουν για την ανανέωσή του.
Το θεμέλιο για αυτές τις υπηρεσίες είναι τα big data και η τεχνητή νοημοσύνη. Στο πλαίσιο του #KrattAI, οι πολίτες θα έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνούν με συστήματα τεχνητής νοημοσύνης χρησιμοποιώντας φυσική ομιλία. Οπότε, ο τελικός στόχος είναι η δημιουργία ενός ευφυούς προσωπικού βοηθού.
Το Government CIO Office, το οποίο υπάγεται στο Ministry of Economic Affairs and Communications of Republic of Estonia έχει ήδη ξεκινήσει την υλοποίηση του έργου και θεωρούμε ότι μέχρι το τέλος του έτους θα έχει λειτουργήσει κάποιος πιλότος, ώστε να δούμε την ανταπόκριση των χρηστών και τα προβλήματα που προκύπτουν.