Η γραφειοκρατία είναι για την Ελλάδα σαν τον τσιγαρόβηχα. Κάθε μέρα βήχεις, αλλά δεν αποφασίζεις και να το κόψεις. Όταν όμως δεν μπορείς να τρέξεις ούτε εκατό μέτρα, ενώ οι άλλοι τρέχουν χιλιόμετρα και, ίσως ακόμα χειρότερα, όταν οι απεικονίσεις δείχνουν μαύρους πνεύμονες, τότε το κίνητρο να αλλάξεις γίνεται ισχυρό.
Ο Κυριάκος Πιερρακάκης, Υπουργός Επικρατείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης συνδυάζει γνώσεις και εμπειρία από διαφορετικούς τομείς, που όλοι αποτελούν κρίσιμους παράγοντες στην υλοποίηση ενός έργου πληροφορικής. Ελάχιστες φορές έχουμε συναντηθεί και αυτές εξ αποστάσεως, αλλά τη μια εξ αυτών μου έκανε εντύπωση ότι προσπαθούσε να αποφύγει τους δημοσιογράφους που τον κυνηγούσαν, γιατί έπρεπε να πάει σε μια κρίσιμη συνάντηση για το σχεδιασμό ενός έργου. Φαντάζομαι ότι αυτή πρέπει να είναι η καθημερινή του πραγματικότητα, προκειμένου να πετύχει τις αλλαγές που οραματίζεται. Τα μέτωπα με τη γραφειοκρατία είναι πολλά και σε κάποια από αυτά, για να γίνουν αλλαγές, χρειάζεται να δοθούν μάχες.
NW: Η πανδημία επιτάχυνε διαδικασίες που είχαν ήδη μπει σε επιτάχυνση. Έτσι έχει γίνει πλέον πιο ορατό ότι κατευθυνόμαστε προς το εσθονικό μοντέλο. Αυτό σημαίνει ότι προηγήθηκε και μια συνεργασία μεταξύ των δύο κρατών για ανταλλαγή τεχνογνωσίας;
Κυριάκος Πιερρακάκης: Πράγματι, η πανδημία λειτούργησε ως επιταχυντής ενός χρονοδιαγράμματος, το οποίο ήταν ήδη σχεδιασμένο ώστε να αποδώσει γρήγορα. Έχουμε αναφέρει και άλλη φορά ότι, η Εσθονία αποτελεί πρότυπο για εμάς – όπως άλλωστε και για κάθε κράτος που θέλει να περάσει στην ψηφιακή εποχή. Αποτελεί τιμή για τη χώρα και για εμένα προσωπικά το γεγονός ότι, ο πρόεδρος Ίλβες μας συμβουλεύει και η εμπειρία του είναι πολύτιμη. Φυσικά, αυτό περιλαμβάνει και ανταλλαγή τεχνογνωσίας, όπως συνέβη στην αρχή της θητείας μου, στο Tallinn Digital Forum.
Το εσθονικό δημόσιο σύστημα εξυπηρέτησης, ποτέ δεν γιγαντώθηκε, γιατί ποτέ δεν είχε τους πόρους για να γιγαντωθεί. Στη δική μας περίπτωση, θα χρειαστεί να γίνει μια σμίκρυνση σε σχέση με το παρελθόν, η οποία επίσης είχε ξεκινήσει και τώρα επιταχύνεται. Επηρεάζει αυτή η αλλαγή άλλους τομείς της ευρύτερης κυβερνητικής πολιτικής;
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός του κράτους είναι μια οριζόντια πολιτική – γι’ αυτό και δυσκολεύονται σε αυτήν οι κυβερνήσεις, που είναι παραδοσιακά πιο καλές στις κάθετες δομές. Σε αυτήν την εξίσωση επιδιώξαμε να δώσουμε λύση με τον σχεδιασμό του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης – ενός υπουργείου ουσιαστικά καινούργιου: Συγκεντρώσαμε σε αυτό τους περισσότερους κρίσιμους φορείς ψηφιοποίησης του κράτους, ακριβώς για να πετύχουμε το στόχο μας.
Η φιλοσοφία μας είναι η εξής: Το κράτος είναι ένα και ως ένα πρέπει να λειτουργεί και να εξυπηρετεί τους πολίτες – και όχι να τους αντιμετωπίζει σαν άτυπους κλητήρες του. Για να το πετύχουμε αυτό πρέπει να αλλάξουν πολλά, τα οποία όμως στο τέλος δεν θα είναι μόνο προς το συμφέρον των πολιτών, αλλά και των δημοσίων υπαλλήλων, οι οποίοι θα μπορούν να είναι παραγωγικοί, μακριά από την εξυπηρέτηση μιας ανούσιας και χρονοβόρας γραφειοκρατίας.
Μπορούμε να διακρίνουμε τα κοινά στοιχεία σε σχέση με το εσθονικό μοντέλο, αλλά οι διαφορές είναι πιο δυσδιάκριτες. Υπάρχουν και σε ποιους τομείς;
Η Εσθονία είχε ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό: Δημιούργησε ουσιαστικά από το μηδέν ένα ψηφιακό κράτος, χωρίς να έχει να αντιμετωπίσει ζητήματα απλούστευσης γραφειοκρατίας.
Εμείς, αντίθετα, καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε μια γραφειοκρατία που σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ το 2006 κόστιζε ετησίως το 6,8% του – πολύ υψηλότερου τότε – ΑΕΠ μας. Και αυτό είναι μια θεμελιώδης διαφορά. Για το λόγο αυτό, αντλήσαμε το βασικό εργαλείο μας από το παράδειγμα της Βρετανίας, η οποία μέσω του gov.uk ξεπέρασε μια χρόνια και άκαμπτη γραφειοκρατία. Αυτό φιλοδοξούμε να πετύχουμε και εμείς μέσω του gov.gr.
Αν μπορούσαμε, λοιπόν, να το πούμε σε μια φράση, η Εσθονία αποτελεί για εμάς «πυξίδα» – μας δείχνει πού θέλουμε να πάμε. Ταυτόχρονα, χρησιμοποιούμε και άλλα παραδείγματα, πιο συμβατά στα δικά μας δεδομένα, ως «χάρτη», προκειμένου να φτάσουμε στο στόχο μας.
Συζητώντας με τον Keegan McBride, έναν από τους βασικούς συμμέτοχους στην εξέλιξη του ψηφιακού μετασχηματισμού στην Εσθονία, μας είπε ότι καθοριστικός παράγοντας ήταν η διαφάνεια των ψηφιακών ροών για κάθε πολίτη. Αν και κάποιες ανταλλαγές εγγράφων γίνονται αυτόματα, ο πολίτης γνωρίζει ποιο σύστημα ζήτησε έγγραφό του και γιατί. Προβλέπεται κάτι τέτοιο στο δικό μας σύστημα;
Η διαφάνεια αποτελεί για εμάς αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα. Δεν θεωρούμε τα προσωπικά δεδομένα και την τεχνολογία ως έννοιες αντικρουόμενες, αλλά αντιλαμβανόμαστε τον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας ως κοινή συνισταμένη των δύο αυτών εννοιών. Οπότε ναι, ο σχεδιασμός μας προβλέπει ότι, απαιτείται η έγκρισή του πολίτη για να ολοκληρωθεί η διαβίβαση του δικαιολογητικού ή της πληροφορίας στις δημόσιες υπηρεσίες.
Είμαστε έτοιμοι να αξιοποιήσουμε τη ψηφιακή διακυβέρνηση σε e-voting δίνοντας, αρχικά ίσως, στους Δήμους την επιλογή να διαβουλεύονται αποφάσεις με την άμεση συμμετοχή των πολιτών;
Το e-voting είναι μια πρακτική που ακολουθείται σε αρκετές χώρες – φυσικά, σε διαφορετική έκταση: Aλλού λειτουργεί τοπικά, αλλού, όπως στην Εσθονία, εφαρμόζεται ακόμα και σε εθνικές εκλογές.
Ήδη στην Ελλάδα εφαρμόζεται σε ορισμένες ακαδημαϊκές διαδικασίες. Η γνώμη μου είναι ότι η χώρα έχει πιο σημαντικές ψηφιακές εκκρεμότητες από την επέκταση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας – πολλώ δε μάλλον σε μια διαδικασία που, όπως την περιγράφετε, απαιτεί νομοθετικές, αν όχι και συνταγματικές, παρεμβάσεις. Το σημαντικό είναι το χτίσιμο της εμπιστοσύνης στα ψηφιακά μέσα και σε ένα κράτος που θα λειτουργεί με αυτό τον τρόπο.