Ο Γενικός Γραμματέας Ψηφιακής Διακυβέρνησης μιλάει στο netweek για το επιτελικό κράτος, τον ψηφιακό μετασχηματισμό και τις δεξιότητες, τις ανατροπές που δρομολογούνται στη δημόσια διοίκηση και την κοινωνία.

Την ανατροπή των «παραδόσεων» στους τρόπους που δουλεύει μια αγορά αλλά και ένα κράτος, μπορεί να τη δει κανείς είτε αρνητικά είτε θετικά – στην πρώτη περίπτωση βαρυγκωμάς και συγχίζεσαι για το πρόβλημα και τον μπελά που σε βρήκε, στη δεύτερη χαίρεσαι για την πρόκληση κι ανασηκώνεις μανίκια, για να εκμεταλλευτείς την ευκαιρία.

Οι κοντά δυο ώρες που πέρασα συζητώντας με τον Λεωνίδα Χριστόπουλο, Γενικό Γραμματέα Ψηφιακής Διακυβέρνησης & Απλούστευσης Διαδικασιών, μου έδειξαν ότι ανήκει πέραν πάσης αμφιβολίας στη δεύτερη κατηγορία, κάτι που έμμεσα επιβεβαίωσε και ο ίδιος, εξομολογούμενος ότι… «με έχει γοητεύσει ο τομέας του ψηφιακού μετασχηματισμού».

Κι όταν αυτό στο λέει -μετά λόγου γνώσεως, προφανώς- ένας μόνιμος και πολύπειρος δημόσιος υπάλληλος, με μακρά θητεία σε έξι υπουργεία, τότε κοιτάς και ξανακοιτάς το μαγνητόφωνο, για να βεβαιωθείς ότι γράφει κανονικά όσα ακούς για τη διοικητική και δημοσιονομική μεταρρύθμιση, την αναγκαία απλούστευση των διαδικασιών, τον στρατηγικό σχεδιασμό και το επιτελικό κράτος, τη δυναμική που αναπτύσσεται σ’ αυτό το «καινούργιο» υπουργείο, τις ιδέες, τις προτάσεις, τις προοπτικές…

Ο Λεωνίδας Χριστόπουλος δεν αρνήθηκε ούτε μια ερώτησή μου κι ήταν πολλές. Δεν απάντησε τυπικά, αλλά σε ικανό μήκος και πλάτος. Αποκάλυψε, διευκρίνισε, πρότεινε, σκέφτηκε φωναχτά, δεν κρύφτηκε. Όσα θα διαβάσετε στη συνέχεια είναι μονάχα οι απαντήσεις του. Τις ερωτήσεις–αφορμές είμαι σίγουρος ότι θα τις μαντέψετε από τους τίτλους.

Το «επιτελικό» κράτος είναι προγραμματισμός!
Είναι ένας νόμος αρκετά βαρύς, θεσμικός, με πολλές αλλαγές για το πώς λειτουργεί το κράτος κι αρκετά ρηξικέλευθες ιδέες, που δεν έχουν βγει όλες στην επιφάνεια… πχ. υπάρχει άρθρο που λέει ότι οι νόμοι που αφορούν σε επιχειρήσεις θα τίθενται σε εφαρμογή μονάχα δυο συγκεκριμένες φορές το χρόνο.

Ιδέα που την εφάρμοσαν πρώτα οι αγγλοσαξονικές χώρες (common commencement dates), με το σκεπτικό ότι δημιουργεί ασφάλεια δικαίου στην αγορά. Αυτό δεν έγινε πολύ γνωστό, αλλά υπάρχει στο νόμο. Όμως, επειδή όλα αυτά είναι σημαντικές θεσμικές παρεμβάσεις, θέλουν το χρόνο τους για να ριζώσουν.

Οι υπηρεσίες του πρωθυπουργού και ειδικά η ΓΓ Νομικών & Κοινοβουλευτικών Θεμάτων τρέχουν πάρα πολύ γρήγορα την εφαρμογή του επιτελικού… Θα επιλεγούν υπηρεσιακοί Γραμματείς, που είναι μόνιμοι ΔΥ σε κάθε υπουργείο, το δικαίωμα υπογραφής ήδη «κατέβηκε» στους γενικούς διευθυντές (για μένα αυτό είναι το μεγαλύτερο και δυσκολότερο κομμάτι)… είναι και θέμα απλούστευσης, όχι μόνο από-κομματικοποίησης.

Πάμε με τη λογική ότι θέλουμε το πολιτικό (υπουργοί, υφυπουργοί, γενικοί γραμματείς) και το διοικητικό επίπεδο (γεν. διευθυντές, διευθυντές, τμηματάρχες) με ξεκάθαρους ρόλους και θεσμούς, μέσα από τους οποίους θα συνεργάζονται. Μια παθογένεια ήταν ότι δεν υπήρχε καν συνεργασία μεταξύ τους. Μπορεί να έκανε ένα project το πολιτικό επίπεδο και να μην το μάθαινε ποτέ ή να το φρενάριζε το διοικητικό, όταν ξαφνικά του ερχόταν προς εφαρμογή.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, ξεκινήσαμε την ετήσια συνάντηση των γεν. διευθυντών με τον πρωθυπουργό -η πρώτη έγινε πρόσφατα και θα επαναλαμβάνεται κάθε Ιανουάριο, συμβολίζοντας τη συνεργασία και την προσέγγιση των ανώτερων βαθμίδων του διοικητικού επιπέδου με το πολιτικό – θα συζητούν πάνω στον ετήσιο προγραμματισμό των δημοσίων πολιτικών και ευρύτερα του κυβερνητικού έργου. Το «επιτελικό» κράτος στην ουσία του είναι προγραμματισμός.

Το κράτος πρέπει να μάθει κάποια στιγμή να προγραμματίζει τις δράσεις του, να τις παρακολουθεί, να τις αξιολογεί και να τις διορθώνει στην πορεία, όπως κάνει κάθε επιχείρηση και κάθε σοβαρό κράτος. Σ’ εμάς αυτό δεν υπήρχε – είχαν θεσμοθετηθεί, κατά καιρούς, διάφορες «θεραπείες», αλλά στην ουσία ποτέ κανείς δεν το «έσπρωξε» στον βαθμό που το κάνει τώρα η νομοθεσία για το επιτελικό κράτος και η προεδρεία της κυβέρνησης.

Κάνουμε μια επανάσταση, τώρα – ακόμα κι εμείς που το θεσμοθετήσαμε και το γράψαμε, αισθανόμαστε ένα δέος, τι θα γίνει. To «επιτελικό» κράτος ξεκίνησε στις 8 Φεβρουαρίου, το παρακολουθούμε από πολύ κοντά και αναμένουμε. Όλο αυτό, προκειμένου να ριζώσει και να γίνει κτήμα, θα πάρει σίγουρα ένα-δυο χρόνια. Ουσιαστικά, έχουμε μεταφέρει όλη την ευθύνη της υπογραφής στη διοίκηση, όπου και πρέπει να είναι. Δεν είναι σίγουρο ότι όλοι οι γεν. διευθυντές θα το αντέξουν αυτό.

Η ευθυνοφοβία είναι μια χρόνια παθογένεια της δημόσιας διοίκησης. Αν για παράδειγμα του λες να πάρει την ευθύνη για την αδειοδότηση μιας μεγάλης βιομηχανικής επιχείρησης σε μια περιοχή όπου υπάρχουν τεράστιες αντιδράσεις, δεν είναι κάτι εύκολο – βέβαια, αυτός δεν έχει το πολιτικό κόστος, επομένως μπορεί και πρέπει να κρίνει βάσει του δημοσίου συμφέροντος κι όχι βάσει της οποιασδήποτε πολιτικής εκτίμησης. Σε κάθε περίπτωση, η διοίκηση υπάρχει για να προστατεύει το δημόσιο συμφέρον με ορθολογικό τρόπο. Πολύ απλό, αλλά για την ελληνική δημόσια διοίκηση είναι μια επανάσταση.

Οι μεγάλες ανατροπές και η σοβαρή πρόθεση
Η μεγαλύτερη αλλαγή έγινε με τα προεδρικά διατάγματα -που εντάσσονται στην ίδια λογική- βάσει των οποίων το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης πήρε στην ευθύνη του όλους αυτούς τους τομείς (ΓΓΠΣ, ΗΔΙΚΑ, ΕΔΥΤΕ) ενεργώντας ως κεντρικός φορέας του Δημοσίου για τον Ψηφιακό Μετασχηματισμό – αυτό δεν είχε ξαναγίνει.

Προκάλεσε πολλές εσωτερικές αντιδράσεις – ακόμα προσπαθούμε κι είναι ένα από τα πράγματα που έχω αναλάβει, να απορροφήσουμε τους κραδασμούς ανθρώπων οι οποίοι είχαν συνηθίσει τόσα χρόνια να είναι κάπου συγκεκριμένα και τώρα αλλάζουν – κάναμε διοικητική ανατροπή, όχι μόνο με τη δημιουργία του υπουργείου, αλλά και τη νομοθεσία που περάσαμε, όπου ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης έγινε υπεύθυνος για όλα τα δεδομένα του Δημοσίου… υποχρεώσαμε όλους τους φορείς να πάνε στο κυβερνητικό cloud, είπαμε ότι θα γίνει ένα μητρώο επικοινωνίας των πολιτών με τα στοιχεία τους και με διαλειτουργικότητα.

Αυτό που δεν καταλαβαίνει πολλές φορές ο κόσμος, είναι ότι μέχρι να βγεις και να κάνεις τη δουλειά που πρέπει, απλουστεύσεις, ψηφιοποιήσεις κλπ. για να είναι βιώσιμες, πρέπει να αλλάξεις εντελώς τη μηχανική που στηρίζει το Δημόσιο. Φάγαμε αρκετό χρόνο, προκειμένου να την αλλάξουμε, ουσιαστικά αποφασίσαμε να «χακάρουμε τη γραφειοκρατία» προκειμένου να είναι βιώσιμη οποιαδήποτε δράση κάνουμε.

Ξέραμε πως, έτσι όπως είναι δομημένο το σύστημα, ό,τι και να κάνεις, σε λίγο χάνεται. Χρειαζόταν ένα πάρα πολύ γερό «σήμα», από την πρώτη ημέρα, ότι έχουμε σοβαρή πρόθεση να κάνουμε αυτό που πρέπει και ορίστε η απόδειξη – κάναμε εσωτερική επέμβαση στο σύστημα, ώστε να καταλάβουν όλοι πως δεν παίζουμε. Πάμε να αλλάξουμε τη διοίκηση και την κοινωνία.

Στο τέλος του πρώτου τριμήνου θα προσπαθήσουμε να βγάλουμε ένα report που να δείχνει εστιασμένα και ανά κατηγορίες τις δράσεις απλούστευσης οι οποίες υλοποιήθηκαν από την κυβέρνηση ως το τέλος του ’19. Είναι καλό να το βλέπει ο κόσμος, για να καταλαβαίνει τι γίνεται, τι αλλάζει σχετικά με την πάταξη της γραφειοκρατίας. Άλλαξαν πολλά, τα τελευταία δέκα χρόνια, αλλά εμείς ακόμα μιλάμε για το «τέρας» – υπάρχει, όπως και παντού στον κόσμο, αλλά οι προσπάθειες καλό είναι να φαίνονται για να αλλάξει εντύπωση ο κόσμος και να ανακτήσεις την εμπιστοσύνη του.

Μετασχηματισμός, ανοικτότητα και προσωπικά δεδομένα
Ο Ψηφιακός Μετασχηματισμός του κράτους δεν σταματά ποτέ – η δική μας φιλοδοξία είναι στο τέλος της τετραετίας να βρισκόμαστε στον Μ.Ο του δείκτη DESI. Κάνουμε τεράστιες προσπάθειες. Βέβαια, όσο προχωράς εσύ, τόσο προχωρούν κι οι άλλοι και με ακόμα ταχύτερο ρυθμό προχωράει η τεχνολογία.

Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα με τα έργα: πρέπει κάποια στιγμή να ληφθούν σοβαρές αποφάσεις σχετικά με τις διαδικασίες προμηθειών και συμβάσεων, διαφορετικά θα έχουμε προβλήματα, ειδικά στα έργα ΤΠΕ και R&D – δεν μπορούμε να πηγαίνουμε ακόμα με τα όρια που ίσχυαν πριν από 10-20-30 χρόνια.

Υπάρχουν πολιτικές που, στην Ελλάδα, δεν τις είχε πιάσει κανείς! Για παράδειγμα, όλη η Ευρώπη κινείται στην ατζέντα των ανοικτών δεδομένων – εδώ, πρέπει να επανεκκινήσει, σε παράλληλη, πάντα, πορεία με την προστασία των προσωπικών δεδομένων.

Γι’ αυτό και δημιουργήσαμε το «νέο» Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, που έγινε φορέας και μπήκε στην ευθύνη μου, για να αναλάβει την υλοποίηση της πολιτικής στα ανοικτά δεδομένα. Παλιά, δεν υπήρχε επικοινωνία, δεν μιλούσαν οι υπηρεσίες μεταξύ τους. Τώρα έχουμε διαλειτουργικότητα σε επίπεδο φορέων και προωθούμε αυτή την ατζέντα, με πολλή δυναμική.

Υπάρχουν και πιο πατροπαράδοτα αντικείμενα – πχ. το γεγονός ότι πρέπει να επανεκκινήσεις μέσω ΕΣΠΑ όλα τα έργα Πληροφορικής, τα οποία είχαν μείνει στάσιμα, όπως το ERP, το HRMS, η Εθνική Πύλη Κωδικοποίησης, έργα που τα ζητάνε κι οι θεσμοί. Όλα προχωρούν, κάνουμε προγραμματικές – μέσα στον Μάρτη, τα πρώτα… καλό και για την αγορά.

Όλα όσα είπαμε ως τώρα, οι ριζοσπαστικές αποφάσεις, ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να αρχίσουμε να βλέπουμε τα πράγματα, να αντιμετωπίσουμε τη γραφειοκρατία, είναι γιατί πρέπει να κάνουμε ένα τεράστιο leap frogging. Με τρομάζει το γεγονός ότι δεν έχουμε προετοιμαστεί κατάλληλα για να επανακαταρτίσουμε όλον αυτό τον κόσμο που θα βρεθεί μπροστά σε μια άνευ προηγουμένου τεχνολογική επανάσταση και νομίζω ότι μεγάλο κομμάτι του νέου ΕΣΠΑ πρέπει να αφιερωθεί σ’ αυτό τον σκοπό.

Κι επίσης, πρέπει να κάνουμε πάρα πολλή δουλειά στον τομέα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων – σχεδιάζουμε μια μεγάλη παρέμβαση γι’ αυτό το θέμα, στο Δημόσιο, που δείχνει να δυσκολεύεται στο θέμα του GDPR, παρότι επιδεικνύει σχετικά γρήγορους ρυθμούς σε σύγκριση με άλλες, παλιότερες κοινοτικές υποχρεώσεις.

Υπάρχει εγρήγορση, που δεν βλέπουμε συχνά, αλλά δυσκολεύονται πολύ… κι εδώ έχουμε μια σειρά αντιφάσεις και ισορροπίες: από τη μια τα ανοικτά δεδομένα και η Τεχνητή Νοημοσύνη κι από την άλλη η ανάγκη για προστασία των δεδομένων. Πρέπει να απελευθερώσεις τις δυνάμεις της αγοράς, αλλά και να επαναρυθμίσεις, για να μην έχεις προβλήματα, να επανακαταρτίσεις τον κόσμο και να έχεις δομές που θα σου εξασφαλίσουν την κοινωνική συνοχή.

Φροντίδα για τις startup…
Βλέπουμε, τέλος, και θέματα σχετικά με τις ΙΤ start-up – το WEF θεωρεί ότι τα σύγχρονα κράτη δεν έχουν ακόμα βρει τρόπους να προσεγγίσουν το οικοσύστημα των start-up, από το οποίο προκύπτουν καλύτερες εφαρμογές και τεχνογνωσία για την Τεχνητή Νοημοσύνη, να συνεργαστούν ώστε να βγουν και οι δυο κερδισμένοι.

Σκεπτόμαστε να στήσουμε κάποια ΚΕΠ στις μεγάλες πόλεις και τα πανεπιστήμια ως «διευκολυντές» για τις startup κι επίσης σκεφτόμαστε τρόπους το Δημόσιο να λειτουργήσει ως φορέας με τη βοήθεια του οποίου οι νεοφυείς εταιρίες θα μπορούν να κάνουν το απαραίτητο proof of concept, δηλ. να δοκιμάσουν στην πράξη την ιδέα τους σε κάποιο φορέα του ευρύτερου δημόσιου τομέα.

Μια εταιρεία που στήνει εφαρμογές για μεταφορές γιατί να μην πάει να τις δοκιμάσει στον ΟΑΣΑ, ώστε το κράτος να μπορεί να αξιοποιήσει την εφαρμογή, αν είναι επιτυχημένη και βγει στην αγορά;