Quo Vadis AI: Το δίκαιο, η οικονομία και η κοινωνία μπροστά στις προκλήσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης

Πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία, στις 21 Φεβρουαρίου 2020, το πρώτο συνέδριο που εστίασε στις προκλήσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης, σ’ ό,τι αφορά στο δίκαιο, την οικονομία και την κοινωνία.

Υψηλού επιπέδου διάλογος με κορυφαίους ξένους και Έλληνες ομιλητές, εκπροσώπους της Πολιτείας, διεθνών οργανισμών, της ακαδημαϊκής κοινότητας και της αγοράς έλαβε χώρα στο συνέδριο «Quo Vadis AI: Το δίκαιο, η οικονομία και η κοινωνία μπροστά στις προκλήσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης» που διοργανώθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2020 από το Ινστιτούτο για το Δίκαιο Προστασίας της Ιδιωτικότητας, των Προσωπικών Δεδομένων και την Τεχνολογία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου (EPLO) και την BOUSSIAS.

Η ραγδαία αύξηση των εφαρμογών της ΤΝ, η οποία προκαλεί ανατροπές, δημιουργεί ευκαιρίες και οδηγεί στον ριζικό μετασχηματισμό της οικονομίας, της κοινωνίας και του κράτους, αλλά και το ρυθμιστικό πλαίσιο που θα διασφαλίσει την προστασία των προσωπικών δεδομένων και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, βρέθηκαν στο επίκεντρο των εργασιών του συνεδρίου.Το συνέδριο παρακολούθησαν περισσότε ροι από 250 σύνεδροι, νομικοί, ανώτατοι δικαστικοί, ηγετικά στελέχη του κλάδου της τεχνολογίας, πανεπι στημιακοί και στελέχη της δημόσιας διοίκησης.

Πολιτικές και θεσμικό πλαίσιο
Στην εισαγωγική ομιλία της πρώτης ενότητας με τίτλο «Σχεδιάζοντας το μέλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης: Πολιτικές και θεσμικό Πλαίσιο», ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Κυριάκος Πιερρακάκης, αναφέρθηκε στην ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής για την Τεχνητή Νοημοσύνη και στην υλοποίηση τουλάχιστον ενός πιλοτικού έργου ανά τομέα πολιτικής, το οποίο θα βασίζεται σε τεχνολογίες ΤΝ.

Αναφερόμενος στη Λευκή Βίβλο που παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δύο ημέρες πριν από το συνέδριο, προτείνοντας ένα πλαίσιο για αξιόπιστη ΤΝ με βάση την αριστεία και την εμπιστοσύνη, τόνισε ότι οι ίδιες αρχές θα διέπουν και τη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού που θα παρουσιάσει το υπουργείο ως τα τέλη Μαρτίου. Αναφέρθηκε στις μεγάλες αλλαγές που ήδη δρομολογούνται, στην ανάγκη για νέες δεξιότητες (σημειώνοντας ότι αυτό μπορεί να γίνει καλύτερα με ιδιωτική πρωτοβουλία) και, τέλος, στη διαλειτουργικότητα των μητρώων ως αναγκαία συνθήκη ανάπτυξης των εφαρμογών ΤΝ, χαρακτηρίζοντας την κυκλοφορία των δεδομένων ως «λειτουργία του νευρι- κού συστήματος» του κράτους.

Στο πάνελ της πρώτης ενότητας, με συντονίστρια την πρόεδρο του Ινστιτούτου για το Δίκαιο Προστασίας της Ιδιωτικότητας, των Προσωπικών Δεδομένων και την Τεχνολογία, καθηγήτρια του πανεπιστημίου Αιγαίου, Λίλιαν Μήτρου, εξετάσθηκε η σχέση ρύθμισης και ηθικής, αλλά κι εκείνη μεταξύ ανθρώπου και μηχανής καθώς και η υποστήριξη ανθρώπινων δραστηριοτήτων ή/και η λήψη αποφάσεων μέσω ΤΝ.

Στην παρέμβασή της, η ευρωβουλευτής του ΚΙΝΑΛ και πρόεδρος της Επιτροπής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το Μέλλον της Επιστήμης & Τεχνολογίας, Εύα Καϊλή, ανέδειξε πτυχές της στρατηγικής της ΕΕ, υπογράμμισε τις νέες ευκαιρίες για τη χώρα μας (και γενικά τις μικρότερες χώρες-μέλη) «αρκεί να βρεθεί στη σωστή θέση τη σωστή στιγμή» και τόνισε ότι από την επόμενη χρονιά θα διατεθούν από την Ευρωπαϊκή Ένωση σημαντικές πιστώσεις για την ανάπτυξη της ΤΝ, σε μια προσπάθεια να προλάβει η Ευρώπη τις ΗΠΑ και την Κίνα που προπορεύονται.

Αναφέρθηκε, τέλος, στη σημασία δημιουργίας ενός «οικοσυστήματος εμπιστοσύνης», προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο φόβος των χρηστών για τους εν δυνάμει κινδύνους της ΤΝ και να αντιμετωπιστεί ο κίν- δυνος της χειραγώγησης. Ο Γεν. Διευθυντής του ΣΕΠΕ, μέλος του ΔΣ του Digital Europe και αναπληρωτής πρόεδρος του WITSA, Γιάννης Σύρρος, υπεραμύνθηκε της ανάγκης για ισχυροποίηση της ψηφιακής Ευρώπης, μέσα στην επόμενη πενταετία, με αναφορές στο τεράστιο εύρος εφαρμογών της ΤΝ, χωρίς να αγνοήσει και τους κινδύνους στην αγορά εργασίας, που πρέπει να αντιμετωπιστούν με νέες και βελτιωμένες δεξιότητες. Τόνισε, τέλος, την προσοχή που πρέπει να δοθεί σε θέματα ηθικής και συμφώνησε στην αναγκαιότητα ρύθμισης, αρκεί να μην παρεμποδίζεται η ανάπτυξη της καινοτομίας.

Στη δική της παρέμβαση, η Zsuzsanna Mátrai, Corporate Affairs Dir., Corporate, External & Legal Affairs, Microsoft Central & Eastern Europe, περιέγραψε τα οφέλη από την αξιοποίηση της ΤΝ στην καθημερινότητά μας και τη συλλογική ευθύνη που έχουμε όλοι σ΄ αυτό, ενώ υπογράμμισε ότι η εταιρία της ήταν η πρώτη στον κλάδο που καθιέρωσε πλαίσιο ηθικής και αρχών, δημιουργώντας επιτροπή που ασχολείται με την ηθική και την ΤΝ.

Από την πλευρά του, ο Μιχάλης Κασσιμιώτης, Managing Director, Hewlett-Packard Enterprise, Hellas & Cyprus υπογράμμισε ότι οι εταιρείες τεχνολογίας υπηρετούν την ανθρωπότητα, εξελίσσοντας τον τρό- πο που οι πολίτες ζουν και εργάζονται. Στη δική του εισήγηση, ο Γιώργος Γιαννακόπουλος, συνιδρυτής της SciFY, μέλος του ΔΣ της Ελληνικής Εταιρείας ΤΝ και ερευνητής στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», δέχθηκε ότι δεν γνωρίζουμε προς τα πού πηγαίνει η ΤΝ, ζητώντας τα- πεινοφροσύνη και εγρήγορση, μαζί με διαίσθηση και ενσυναίσθηση απ’ όλους όσοι ασχολούνται μ’ αυτό το θέμα. Τονίζοντας ότι απαιτούνται συμπράξεις, μελέτη επιπτώσεων, αλλά και ανάλογη μελέτη σ’ ό,τι αφορά στις βέλτιστες εφαρμογές.

Προστασία του απορρήτου και των δικαιωμάτων
Στη δεύτερη ενότητα του συνεδρίου, με τίτλο «Τεχνητή Νοημοσύνη & Ηθική: Προστασία των προσωπικών δεδομένων και των θεμελιωδών δικαι- ωμάτων», κεντρικός ομιλητής ήταν ο Alessandro Mantelero, Ass. Professor, Polytechnic University of Turin, Scientific Expert on AI & Data Protection, Council of Europe, τόνισε τη μεγάλη ανάγκη για δια- φάνεια σε ό,τι αφορά στις εφαρμογές της ΤΝ, με την επισήμανση ότι οι υφιστάμενοι κανόνες δικαίου δεν λύνουν όλα τα προβλήματα, γιατί η πραγματικότητα τους υπερβαίνει.

Υποστήριξε ότι οι κανόνες ηθικής πρέπει να βρουν εφαρμογή και σε θέματα ΤΝ, καθώς ενσωματώνουν το αναγκαίο αίσθημα ευθύνης, επο- μένως δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε εξαρχής τον τροχό, και ολοκλήρωσε με αναφορά στους κινδύνους και τις προκλήσεις, φέρνοντας ως παράδειγμα τη δια- φορετική στάση ΗΠΑ και Κίνας σ’ αυτό το θέμα.

Ο Μιχάλης N. Πικραμένος, αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας και αναπλ. καθηγητής Νο- μικής Σχολής ΑΠΘ, συντόνισε το δεύτερο πάνελ, στο οποίο συζητήθηκε η προστασία των δεδομένων, η απαίτηση για διαφάνεια, όσον αφορά στις αλγοριθμι- κές διεργασίες και αποφάσεις, αλλά και η σχέση δικαί- ου και τεχνολογίας.

Η Λίλιαν Μήτρου ξεκίνησε με τη δήλωση πως ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων είναι μεν ένα εργαλείο επαρκές και σε θέματα ΤΝ, αλλά προφανώς χρειάζεται μελέτη επιπτώσεων και αντιμετώπιση των όποιων προβλημάτων ήδη κατά τον σχεδιασμό των αλγορίθμων και των εφαρμογών αλλά και μέσω της ενσωμάτωσης των κανονιστικών απαιτήσεων στα τεχνικά χαρακτξριστικά. Έθεσε, επίσης, θέματα λογοδοσίας, πιστοποίησης και βασικών αρχών του κανονιστικού πλαισίου, επισημαί- νοντας επίσης τον κίνδυνο μιας βιαστικής (όσο και μιας αργής) νομοθέτησης.

Ο Απόστολος Βόρρας, Principal – Head of Data Protection & Privacy, Deloitte Legal, τόνισε, από την πλευρά του, ότι ζούμε πλέον σε μια λογαριθμική κοι- νωνία, όπου προωθείται η αυτοματοποίηση των πά- ντων, αλλά τα «μαύρα κουτιά» της ΤΝ θα πρέπει να ελέγχονται σ’ ό,τι αφορά στη διασφάλιση των προσωπικών δεδομένων και τη λήψη σωστότερων, δηλ. πιο αντικειμενικών και τεκμηριωμένων αποφάσεων, με διαβαθμισμένη (αν χρειαστεί) διαφάνεια

Ο Γιώργος Στάμου, αν. καθηγητής, Τομέας Τεχνολογίας, Πληροφορικής & Υπολογιστών του ΕΜΠ παρουσίασε κυρίως την τεχνολογική πλευρά του προβλήματος, υποστη- ρίζοντας τη χρηστή χρήση της ΤΝ στην καθημερινότητά μας και σημειώνοντας πως πολλοί επιστήμονες δουλεύουν ήδη σ’ αυτό το θέμα, καθώς η τεχνολογία μπορεί και πρέπει να δίνει λύσεις…

Όλοι συμφώνησαν, εν κατακλείδι, πως η Ευρώπη διακρίνεται και πρωτοπορεί σ’ ό,τι αφορά στο ανθρώ- πινο πρόσωπο της ΤΝ, μεριμνώντας να τεθούν οι ανα- γκαίες δικλείδες ασφαλείας.

Η ΤΝ καταλύτης της Ανάπτυξης
Στην τρίτη και καταληκτική ενότητα του συνεδρίου, με τίτλο «Η Τεχνητή Νοημοσύνη ως καταλύτης της ανάπτυξης στην Οικονομία και τη Διοίκηση», κεντρικός ομιλητής ήταν ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, καθηγητής Γιάννης Στουρνάρας, ο οποίος ανέφερε ξεκινώντας από μια αναδρομή στην ιστορία και τις χρήσεις της ΤΝ πως η ελληνική οικονομία μπορεί να ωφεληθεί από την αξιοποίησή της ως και κατά 195 δις € την περίοδο 2020-2035. Υπενθύμισε ότι το χάσμα της Ευρώπης με τις ΗΠΑ σ’ αυτόν τον τομέα παραμένει στο 35% και ζήτησε επανεκπαίδευση στις νέες δεξιότητες, τονίζοντας ότι όσοι δεν ακολουθήσουν «θα χαθούν από την αγορά εργασίας».

Αναφέρθηκε, τέλος, στις μεγάλες προκλήσεις σ’ ό,τι αφορά την εγκυρότητα των αλγορίθμων, την αδι- αφάνεια, τα προβλήματα κυβερνοασφάλειας, αλλά και στους ηθικούς κανόνες που επιβάλλουν την παρουσία σημαντικών δικλείδων ασφάλειας στα υπολογιστικά συστήματα και τις υποδομές, απέναντι στις προκλήσεις για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τον αποκλεισμό των διακρίσεων.

Στο τελευταίο πάνελ, με συντονιστή τον Νικόλα Κανελλόπουλο, Πρόεδρο του Ινστιτούτου για τη Δικαιοσύνη και την Ανάπτυξη και εκτελεστικό διευθυντή του Ινστιτούτου για την Προστασία της Ιδιωτικότητας, των Προσωπικών Δεδομένων και την Τεχνολογία του», συμμετείχαν ο Υφυπουργός Έρευνας & Ανάπτυξης, Χρήστος Δήμας, ο πρόεδρος του ΣΕΒ, Θεόδωρος Φέσσας, και οι Rony Medaglia, Assoc. Professor, Department of Digitalization, Copenhagen Business School, Κώστας Παπαδημητρίου, αναπλ. πρόεδρος Νομικής Σχολής, ΕΚΠΑ, Hans Jessen, EY Global Innovation Leader και Μίλτος Παύλου, Project Manager, Research & Data Unit, EU Agency for Fundamental Rights.

«Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι το μέλλον, είναι το παρόν» είπε στην τοποθέτησή του ο Υφυπουργός Χρήστος Δήμας, προσθέτοντας ότι «ενώ στην Ελλάδα έχουμε εξαιρετική έρευνα, δεν έχουμε ακόμα καταφέρει να τη συνδέσουμε με την καινοτομία και την αγορά, στο βαθμό που θα έπρεπε.

Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο η ΓΓΕΤ μετακινήθηκε από τις δομές του υπουργείου Παιδείας σ’ εκείνες του υπουργείου Ανάπτυξης…» Αναφέρθηκε, επίσης, σε δυο σημαντικές πρωτοβουλίες του υπουργείου, αφενός τη δημιουργία Πολιτείας Καινοτομίας (σε χώρο άνω των 18 στρεμμάτων, επί της Πειραιώς, με σημαντικό προϋπολογισμό της τάξεως των 50 εκ. €), με στόχο τις συνέργειες μεγάλων και μικρότερων επιχειρήσεων οι οποίες ασχολούνται με R&D σε συνδυασμό με ερευνητικά κέντρα και νεοφυείς, αφετέρου τη δημιουργία Μητρώου Νεοφυών Επιχειρήσεων, ως σημείο εκκίνησης για την Ψηφιακή Πύλη της χώρας.

Στόχος είναι να χαρτογραφηθεί ολόκληρο το οικοσύστημα, ώστε να γίνει εφικτός ο σχεδιασμός πολιτικών για αυτές, όπως πχ. μηδενικές ασφαλιστικές εισφορές τα δυο πρώτα χρόνια, ειδικά φορολογικά κίνητρα, επιδοτήσεις κλπ. μαζί με υπερεκπτώσεις δαπανών για R&D από τις επιχειρήσεις στη χώρα μας. «Τώρα είμαστε στο 30% και στόχος μας είναι να το υπερτριπλασιάσουμε, ώστε να γίνουμε ανταγωνιστικοί σε διεθνές επίπεδο», όπως τόνισε ο υφυπουργός.

Ο πρόεδρος του ΣΕΒ εστίασε στις μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης που δίνονται στις επιχειρήσεις στην εποχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης αλλά και τους φόβους για απώλεια θέσεων εργασίας, υποστηρίζοντας ότι, με την ανάπτυξη της βασισμένης σε δεδομένα ΤΝ, οι άνθρωποι θα περιοριστούν σταδιακά σε επιτελικές θέσεις, κάνοντας ακόμα λόγο για την προοπτική εβδομάδας τεσσάρων ημερών. Επεσήμανε, ωστόσο, ως παράγοντα υστέρησης, ότι μόλις 3% των ελληνικών επιχειρήσεων δρομολογούν λύσεις που περιλαμβάνουν ΤΝ στις δραστηριότητές τους, έναντι 48% που είναι ο μέσος όρος στην ΕΕ…

Παίρνοντας τη σκυτάλη, ο καθηγητής Medaglia μίλησε κι αυτός για εβδομάδα τεσσάρων εργάσιμων ημερών, εξέφρασε την ικανοποίησή του για τη δημοσιοποίηση της Λευκής Βίβλου της ΕΕ και υπογράμμισε πως «οι αλγόριθμοι της ΤΝ δεν μπορούν ούτε να διαφθαρούν ούτε να μεροληπτήσουν», ζητώντας ομοίως μέτρα προστασίας, αλλά και χαρτογράφηση εκ μέρους των αρμοδίων οργάνων της ΕΕ, όσον αφορά στα ωφελήματα από την ΤΝ… Από την πλευρά του, ο καθηγητής Κ. Παπαδημητρίου χαρακτήρισε το θέμα της ΤΝ «εξόχως κοινωνικού ενδιαφέροντος», επαίνεσε τη διαφαινόμενη μείωση των εβδομαδιαίων ωρών εργασίας και υπογράμμισε πως η ΤΝ μπορεί να συμβάλει θετικά στην οργάνωση και αποτελεσματικότητα του μειωμένου ωραρίου, με καλύτερο και πιο αντικειμενικό έλεγχο των προσλήψεων, βάσει πλαισίου αξιών.

Ο εκπρόσωπος της ΕΥ, Hans Jessen, τόνισε ότι η ΤΝ αναδιαμορφώνει το τοπίο σε πολλούς τομείς, φέρνοντας ως παραδείγματα τη σωστή επιλογή στελεχών με τη βοήθεια ΤΝ και τις βελτιώσεις στο χώρο της εφοδιαστικής αλυσίδας, ενώ δεν παρέλειψε και μια μικρή αναφορά στην πρόσφατη έναρξη συνεργασίας της εταιρίας του με το ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» σε θέματα ΤΝ. Τέλος, ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, Μίλτος Παύλου, εξέφρασε επίσης την ανάγκη υιοθέτησης πλαισίου ηθικών κα- νόνων ευχόμενος να γίνει κι αυτό αποδεκτό, όπως το GDPR, υπογράμμισε τον ηγετικό ρόλο της ΕΕ σε θέ- ματα κοινωνικής συνοχής, δικαιοσύνης και ανάπτυξης, ενώ μίλησε και για την πρόοδο που σημειώνουν κοινές έρευνες στον χώρο της ΤΝ από Εσθονούς, Φινλανδούς, Ολλανδούς, Γάλλους και Ισπανούς ερευνητές.