Αργά ή μάλλον αργότερα από τους περισσότερους τομείς στην αιχμή της ψηφιακής κοσμογονίας των τελευταίων χρόνων- αλλά αποφασιστικά οι πάροχοι και τα δικτυα των ζωτικών υποδομών μπαίνουν σε διαδικασία καθολικού ψηφιακού μετασχηματισμού.

Ως επιχειρηματικό οικοσύστημα ο ευρύτερος χώρος των ζωτικών υποδομών, θεωρείται από τα «παραδοσιακά» αν όχι συντηρητικά. Και αν το καλοσκεφτεί κανείς δεν θα έπρεπε να είναι. Τουλάχιστον όχι λόγω ηλικίας. Οι τράπεζες για παράδειγμα -που έχουν εδώ και πολλά περισσότερα χρόνια βουτήξει στα βαθιά του ψηφιακού μετασχηματισμού- είναι πολύ πιο «παλιά» ιστορία από τις εταιρείες παραγωγής και διανομής ρεύματος ή νερού. Οι οποίες αν το καλοσκεφτεί κανείς είναι υπόθεση αρκετά νέα, λίγο πιο φρέσκια από την υπόθεση της βιομηχανικής επανάστασης.
Ίσως σε αυτή τους την βιομηχανική «καταγωγή» και να βρίσκεται ο λόγος που αντιστάθηκαν παραμένοντας σε ένα αυστηρά βιομηχανικό μοντέλο του προηγούμενου αιώνα: κεντρική «βιομηχανικής κλίμακας» δημιουργία /παραγωγή, κεντρικός έλεγχος και ανάπτυξη του δικτύου και κεντρικά ελεγχόμενη διανομή και χρέωση του ηλεκτρικού ρεύματος/ νερού /φυσικού αερίου/ τηλεπικοινωνιών σε όσο μεγαλύτερη κλίμακα και για όσο περισσότερο διάστημα μπορούσαν. Και όσο πιο παραδοσιακά και αναλογικά γίνεται. Ή τουλάχιστον μέχρι να βεβαιωθούν ότι τα νέα ψηφιακά εργαλεία όντως δουλεύουν και δημιουργούν περισσότερες λύσεις από ότι προβλήματα, θα μπορούσε να πει κανείς.

Η αλήθεια είναι ότι κανείς, όσο φανατικός οπαδός της ψηφιακής καινοτομίας και αν είναι, δεν θα ήθελε να δει «πειράματα» σε δίκτυα που θα μπορούσαν να ρισκάρουν την παροχή ενέργειας, πόσιμου νερού ή τηλεπικοινωνιών σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού.

Η ωρίμανση των τεχνολογιών πληροφορίας και η διάδοση πραγματικά «δοκιμασμένων» λύσεων των τελευταίων χρόνων όμως έφερε την ριζική αλλαγή στην προσέγγιση του ψηφιακού μετασχηματισμού από τους παρόχους ζωτικών υποδομών.

Έτσι σήμερα σύμφωνα με την μελέτη «Global Industry 4.0» της Deloitte το 95% των ηγετών των παρόχων ενέργειας παγκοσμίως έχει τον ψηφιακό μετασχηματισμό τους σαν την πρώτη του προτεραιότητα για τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα δε με την έρευνα «Digital Utility Market by Technology (Hardware, Integrated Solutions), by Network (Power Generation, Transmission and Distribution, Retail): Global Opportunity Analysis and Industry Forecast, 2023-2032» της Allied Market Research η παγκόσμια αγορά των digital utilities που εκτιμήθηκε στο 2022 στα 214,2 εκατομμύρια δολάρια, προβλέπεται να φτάσει ως το 2032 στα 594,2 εκατομμύρια με μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης το 10,8%.

Πρέπει να σημειωθεί όμως ότι η έρευνα αφορά κυρίως τον δυτικό κόσμο (20 χώρες που έχουν σημαντικό βαθμό ανάπτυξης ήδη), την δυναμική του hardware και του software που το συνοδεύει, αλλά κυρίως στα δίκτυα ενέργειας όπου ήδη υπάρχουν αναπτυγμένα συστήματα σε μεγάλο βαθμό.

Την ίδια στιγμή η αντίστοιχη έρευνα «Digital Utility Market Research Report Information By Component (Hardware, Software and Services), by Deployment (On Premise, Cloud and Hybrid) By End Users (Residential, Commercial and Retail), by Region (North America, Europe, Asia-Pasific and Rest of the World) Forecast till 2030» της Market Research Future μιλά για μια αγορά που αποτιμά στα 210,6 δισεκατομμύρια δολάρια για το 2023 και περιμένει να φτάσει στα 465,6 δισεκατομμύρια ως το 2030, με μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 12%. Που οφείλεται η τεράστια διαφορά τους;

Πέρα από το πεδίο που εδώ είναι συνολικό για κάθε πλευρά του ψηφιακού μετασχηματισμού, η έρευνα αυτή τη φορά επεκτείνεται πέρα από το hardware και το software, στις νέες υπηρεσίες και δυνατότητες που δίνουν στο utilities management οικοσύστημα. Και δείχνουν να αξίζουν τα δεκαπλάσια από το απλό software και hardware έχοντας πολύ μεγαλύτερη δυναμική από τα ίδια τα επιμέρους tech συστατικά τους.

«Γιατί τόση» αξία και «γιατί τώρα;»
Αυτές είναι οι πραγματικά κρίσιμες ερωτήσεις. Η «ροή» προς αυτή την αλλαγή τροφοδοτείται από πολλές «πηγές». Οι νέες προτεραιότητες αλλά και απαιτήσεις από τα δίκτυα και τους διαχειριστές τους θέτουν νέες υψηλότερες απαιτήσεις.

Η ανάγκη για όλο και περισσότερη ενέργεια κλιμακώνει ακριβώς την στιγμή που λόγω των διεθνών εξελίξεων το κόστος της ανεβαίνει. Όσο ανεβαίνει η τιμή των καυσίμων τόσο πιο «λογική» φαίνεται κάθε επένδυση που μπορεί να προσφέρει εξοικονόμηση. Ταυτόχρονα οι ρύποι πρέπει να κατέβουν.
Οι ολοένα απαιτητικότερες ESG προδιαγραφές πρακτικά επιβάλουν όλες τις διαθέσιμες τεχνολογίες επισκόπησης και ανάλυσης, όχι μόνο για την βελτιστοποίηση των διαδικασιών αλλά και για να μπορεί κανείς να παρακολουθεί πόσο συμβατές είναι με τους νέους περιβαλλοντικούς όρους.

Τώρα προσθέστε στην ήδη περίπλοκη εξίσωση τις αλλαγές που θα φέρει στη ζήτηση αλλά και τους ημερήσιους κύκλους της ηλεκτροπαραγωγής και διανομής, η ηλεκτροκίνηση στην οποία ποντάρει με πάθος ολόκληρη γ αυτοκινητοβιομηχανία. Και για την επόμενη πίστα μαντέψτε τον συνδυασμό όλων των παραπάνω με την κατοίκον ηλεκτροπαραγωγή για παράδειγμα. Ποιος είναι εκείνος ο πρωταγωνιστής ανάμεσα στους enablers που θα σώσει την κατάσταση; Ο Ψηφιακός Μετασχηματισμός που αν ήταν σουπερήρωας θα είχε ήδη το δικό του κινηματογραφικό franchise.

Τα δίκτυα επικοινωνιών πάλι έχοντας περάσει από την εποχή του χάλκινου δικτύου που μετέφερε απλώς «φωνή» και «κάποια δεδομένα», έχουν εξελιχθεί πρωτιστα σε δίκτυα μεταφοράς δεδομένων. Και προσεχώς οπτικών ινών αφού δεν έχουν απλώς από καιρό υιοθετήσει την ψηφιακή υπόσταση της ίδιας της υπηρεσίας τους, αλλά έχουν στην ουσία γίνει ένα από τα «κανάλια» του ψηφιακού μετασχηματισμού μέσα από την εξέλιξη της ίδιας της επικοινωνίας.

Η οποία έχοντας πια γίνει μια απόλυτη data delivering service αυτόματα συνειδητοποίησε ότι θα έχει εξορισμού και τα ανάλογα συστήματα ελέγχου και βελτιστοποίησης τελευταίας γενιάς.
Τα δίκτυα παραγωγής επεξεργασίας και διανομής νερού και ρεύματος έχουν ήδη έτσι και αλλιώς πάψει να παρακολουθούν την λειτουργία τους με αποκλειστικά αναλογικά μέσα και σκαρφαλώνοντας διαρκώς μια ατέλειωτη «χαρτο-στοιβάδα».
Αν και ακόμα κυκλοφορούν χάρτινοι λογαριασμοί αλλά και αυτοί σιγά σιγά «υποχωρούν». Αφού μέχρι να φτάσουν στο ταχυδρομικό κουτί έχουν ήδη προσγειωθεί στην οθόνη του κινητού και συνήθως έχουν ήδη πληρωθεί αυτόματα και όλο και συχνότερα ψηφιακά. Τώρα πια ετοιμαζόμαστε για την μεγάλη επέλαση του επόμενου ψηφιακού μετασχηματισμού.

Το επόμενο κύμα του είναι ήδη στο δρόμο αφού οι αλλεπάλληλες κρίσεις καλούν για βελτιστοποίηση των δικτύων παραγωγής και διανομής ενέργειας, σε όρους όχι μόνο αποδοτικότητας αλλά και εξοικονόμησης, όσο και …crisis management.
Η συγκέντρωση όλο και μεγαλύτερων πληθυσμών στις πόλεις, οι θεομηνίες, με περιόδους ξηρασίας και πλημμυρών συχνά σε αλληλοδιαδοχή λόγω και της κλιματικής αλλαγής κάνουν την διαχείριση των υδάτινων πόρων όλο και πιο δύσκολη εξίσωση.

H απάντηση βρίσκεται -όπως και στην ενέργεια- στο Industrial IoT, όπου ένας μικρός στρατός από μετρητές αισθητήρες και αναμεταδότες μπορεί να δίνει real time αναφορές σε μια «υπερκονσόλα» από εκεί που μέχρι σήμερα ο μέσος ελεγκτής ήθελε ώρες αν όχι μέρες για να πάει και να φέρει μετρήσεις που μέχρι να φτάσει θα ήταν ξεπερασμένες. Mε την ανάλογη επένδυση η διαδικασία μπορεί να είναι αμφίδρομη καθώς από τον ίδιο δρόμο που έρχονται τα δεδομένα μπορούν να πηγαίνουν οι εντολές.

Σκεφθείτε για παράδειγμα εκείνο το φράγμα λίμνης που δεν άνοιξε και ακόμα συζητάμε ότι ενδεχομένως πλημμύρισε μέρος του κάμπου της Λάρισας. Ένας αισθητήρας και μια ψηφιακή μικροκάμερα θα μπορούσαν να ελέγχουν περιοδικά αν ο μηχανισμός του δουλεύει με εξ αποστάσεως ελέγχους. Mιλάμε πρακτικά για ένα μοτέρ με τηλεχειρισμό μέσω δικτύου κινητής και μια webcam -όχι για το Death Star- και πέρα από το να το ανοίξουν μετά από ανθρώπινη εντολή, ως σύστημα θα μπορούσε είτε να ανοίγει όταν ανιχνεύει από μία στάθμη νερού και πάνω, είτε να ειδοποιεί και να προγραμματίζει το συνεργείο συντήρησης αν παρουσιάζει πρόβλημα.

Οι κρυφές χάρες των Digital Utilities
Εξυπακούεται ότι κάθε επιχείρηση ζωτικών υποδομών σταδιακά θα μετατραπεί σε έναν πλήρη data business οργανισμό. Ένας μεγάλος ποταμός data θα ρέει από κάθε αισθητήρα προς το κέντρο ελέγχου αλλά και το cloud, δημιουργώντας σταθερά αυξανόμενα data-sets που ιδιαίτερα με την χρήση αυτοματισμών και ΑΙ εφαρμογών θα δίνουν όλο και πιστότερα insights όχι μόνο για την βελτιστοποίηση.

Αλλά και την δημιουργία νέων business models αντίστοιχων με αυτά που είδαμε για παράδειγμα μετά από την απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας, αλλά και την επέκταση των telecoms στην αγορά συσκευών με φυσικά και ψηφιακά δίκτυα και άνοιγμα σε νέες ψηφιακές υπηρεσίες bundle προσέγγισης της αγοράς όπως την pay tv, το διαδίκτυο κλπ. Αλλά και αντίστροφα κάθε σύστημα διαχείρισης ζωτικών υποδομών θα «ρέει» data προς το δίκτυο του και τους εργαζόμενους του.
Στα επόμενα χρόνια για παράδειγμα κάθε συνεργείο δικτύων ζωτικών υποδομών θα επικοινωνεί και θα βλέπει τα tasks του σε ένα tablet διασυνδεδεμένο με τα κεντρικά, σε μερικά ακόμα χρόνια θα βλέπει το πρόβλημα επιτόπου και μαζί τη λύση σε μια ολογραμματική απεικόνιση του συστήματος με ένα augmented reality tutorial των οδηγιών επισκευής.

Παράλληλα σε αυτό το ανταγωνιστικό τοπίο η επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού είναι μονόδρομος όχι μόνο γιατί ο ανταγωνιστής το επιβάλει αλλά κυρίως γιατί το απαιτούν και οι πελάτες. Με την ψηφιακή επικράτεια να ενοποιεί διαρκώς τον δημόσιο χώρο ήδη το customer satisfaction έρχεται με την ερώτηση του καταναλωτή «γιατί δεν μου προσφέρετε και εσείς τις υπηρεσίες που μου προσφέρει ο καλύτερος retailer;». Και αυτό το «κάτι» μπορεί να είναι από το ψηφιακό του ενεργειακό και οικολογικό αποτύπωμα στο κινητό του, μέχρι τηλεχειρισμός του ηλεκτρικού δικτύου του σπιτιού και κάθε συσκευής συνδεδεμένης σε αυτό, με παράλληλα app εξοικονόμησης ρεύματος ή νερού για παράδειγμα και αντιμετώπισης βλαβών, άμεση ενημέρωση και επικοινωνία μέσα από κάθε κανάλι.

Μέρος του επόμενου κύματος του ψηφιακού μετασχηματισμού είναι να περάσει τους οργανισμούς από την παροχή των ζωτικών υποδομών και αγαθών στην παροχή μιας νέας ψηφιακής εμπειρίας γύρω από αυτά, με τρόπο τόσο ρηξικέλευθο όσο ήταν η πλοήγηση με gps για τα ταξίδια.