Η κυκλική οικονομία δεν είναι πλέον θεωρία, αλλά αναγκαιότητα. Με την εκρηκτική αύξηση κατανάλωσης πόρων και την κλιματική απειλή να κορυφώνεται, οι ψηφιακές τεχνολογίες –από το Blockchain έως την ΤΝ– αναδεικνύονται σε κρίσιμους συμμάχους για τη μετάβαση σε ένα βιώσιμο, ανθεκτικό μέλλον.

Η μετάβαση από μια γραμμική σε μια κυκλική οικονομία δεν αποτελεί πλέον επιλογή, αλλά αδήριτη ανάγκη για τη διαχείριση των πεπερασμένων πόρων του πλανήτη μας. Σύμφωνα με το ετήσιο (2024) Global Resources Outlook του Προγράμματος Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) «Bend the trend. Pathways to a liveable planet as resource use spikes», η βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων αποτελεί μονόδρομο, όχι μόνο για την επίτευξη των στόχων του ΟΗΕ για μηδενικές εκπομπές έως το 2050, αλλά και για την εξασφάλιση της ίδιας της ύπαρξης των αναγκαίων πόρων για την επιβίωση του ανθρώπου στον πλανήτη. «Τα τελευταία πενήντα χρόνια, η ακόρεστη χρήση των πόρων μας έχει τριπλασιαστεί, καθώς τα έθνη συνεχίζουν την αστικοποίηση και την εκβιομηχάνισή τους, η παγκόσμια μεσαία τάξη επεκτείνεται, και αυτό συνεπάγεται μια αντίστοιχη αύξηση στη χρήση υλικών, στην παραγωγή αποβλήτων, στις εκπομπές ρύπων, και βεβαίως στην κατανάλωση νερού και γης» αναφέρει το κείμενο. Εάν η ανθρωπότητα δεν αλλάξει άμεσα παραγωγικό και οικονομικό μοντέλο, ενδέχεται έως το 2060 να γίνουμε παρατηρητές μιας αύξησης στην χρήση των φυσικών πόρων της τάξης του 60% σε σχέση με τα επίπεδα του 2020. «Τα τρέχοντα, βαθιά μη βιώσιμα, συστήματα κατανάλωσης και παραγωγής θα συσσωρευτούν σε καταστροφικές επιπτώσεις στα γήινα συστήματα και στις οικολογικές διεργασίες που στηρίζουν την ανθρώπινη ευημερία και την ποικιλομορφία της ζωής στον πλανήτη μας», συνοψίζουν οι συντάκτες της αναφοράς.

Το Νέο Σχέδιο Δράσης για την Κυκλική Οικονομία αποτελεί βασικό στοιχείο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, και στοχεύει να καταστήσει τα βιώσιμα προϊόντα ως τον κανόνα, και όχι την εξαίρεση, στις αγορές της Ευρώπης, να μειώσει τις ποσότητες των αποβλήτων και να προωθήσει την κυκλικότητα στη διαχείριση των πόρων εντός της ΕΕ. Εστιάζει σε τομείς υψηλού αντίκτυπου, όπως τα ηλεκτρονικά, ο κατασκευαστικός τομέας, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και τα πλαστικά, δίνοντας έμφαση στη βιώσιμη κατανάλωση και τον κύκλο ζωής των προϊόντων.

Το σχέδιο περιλαμβάνει μέτρα για την ενδυνάμωση των καταναλωτών, την προώθηση του «Δικαίου στην Επισκευή» και την αντιμετώπιση ζητημάτων όπως η πρόωρη απαξίωση και η καταστροφή των απούλητων αγαθών. Το Σχέδιο στοχεύει στην επιτάχυνση της μετάβασης προς μια κυκλική οικονομία, αλλά και την παράλληλη ενίσχυση της βιομηχανικής βάσης των χωρών μελών της ΕΕ. Περιλαμβάνει πρωτοβουλίες που αφορούν ολόκληρο τον κύκλο ζωής των προϊόντων, από το στάδιο του σχεδιασμού των προϊόντων, έως και την αποτροπή δημιουργίας αποβλήτων. Εισάγει νομοθετικά και μη νομοθετικά μέτρα που αποσκοπούν σε δράσεις ανά τομέα που θα προσφέρουν αληθινή προστιθέμενη αξία.

Τα ψηφιακά εργαλεία ως πυλώνας της κυκλικής οικονομίας
Η κυκλική οικονομία εστιάζει στην ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης, την επαναχρησιμοποίηση, την επισκευή, την ανακατασκευή και την ανακύκλωση. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι, απαιτείται διαφάνεια, αξιοπιστία δεδομένων και η δυνατότητα παρακολούθησης των υλικών και των πόρων καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Η ΕΕ κατανοώντας πλήρως ότι οι ψηφιακές τεχνολογίες αποτελούν εγγύηση για όλες αυτές τις προϋποθέσεις, έχει θέσει στον πυρήνα της εφαρμογής των πολιτικών της Πράσινης Συμφωνίας τα ψηφιακά εργαλεία και τις νέες τεχνολογίες που επιτρέπουν την αποτελεσματική ιχνηλασιμότητα, την ανταλλαγή πόρων και την ολιστική διαχείριση των υλικών καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους.

Blockchain και ιχνηλασιμότητα υλικών στην κυκλική οικονομία
Σύμφωνα με την αναφορά του ΟΟΣΑ, «Blockchain at the frontier. Impacts and issues in cross-border co-operation and global governance», η τεχνολογία Blockchain αναμένεται να αποτελέσει ηγέτιδα τεχνολογία του ψηφιακού μετασχηματισμού στον τρόπο με τον οποίο αλληλοεπιδρούν οι επιχειρήσεις, οι κυβερνήσεις και οι κοινωνίες τα επόμενα χρόνια, ειδικότερα σε τομείς όπως η ενίσχυση των ευεργετικών οικονομικών δεσμών μεταξύ των χωρών, η διασφάλιση της διαφάνειας στο εμπόριο και την εφοδιαστική αλυσίδα, στην έκδοση φορητών διαπιστευτηρίων για άτομα και οργανισμούς, τη χρηματοδότηση επιχειρήσεων, καθώς και τον σχηματισμό κεφαλαίου. Το Blockchain αποτελεί ένα ασφαλές, διαφανές και αποκεντρωμένο ψηφιακό σύστημα καταγραφής δεδομένων σε πολλαπλούς υπολογιστές, καθιστώντας δύσκολη την τροποποίηση ή την παραβίασή τους. Τα δεδομένα ομαδοποιούνται σε blocks, τα οποία δημιουργούν μεταξύ τους αλυσίδες πληροφοριών. Η κατανεμημένη φύση και οι κρυπτογραφικές τεχνικές του Blockchain συνιστούν εχέγγυο για την ακεραιότητα των δεδομένων.

Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο και Φόρουμ Blockchain είναι μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που στοχεύει αφενός στην επιτάχυνση της καινοτομίας στο Blockchain και την δημιουργία Blockchain οικοσυστήματος εντός της ΕΕ, και αφετέρου στην εδραίωση της Ευρώπης ως παγκόσμιου ηγέτη στην ανάπτυξη αυτής της μετασχηματιστικής νέας τεχνολογίας. Το Blockchain δύναται να φέρει την επανάσταση στην ιχνηλασιμότητα και τη διαχείριση των πόρων, καθώς επιτρέπει την παρακολούθηση της προέλευσης, της ποιότητας και της κατάστασης κάθε υλικού ή εξαρτήματος σε μια εφοδιαστική αλυσίδα. Μπορεί να καταγράφει πότε και πού κατασκευάστηκε ένα υλικό, από ποιους προμηθευτές, και πότε συντηρήθηκε ή επισκευάστηκε. Η πρόσβαση σε τέτοιες πληροφορίες εξασφαλίζει την καλύτερη συντήρηση των προϊόντων, διευκολύνοντας παράλληλα την ανακύκλωση ή επαναχρησιμοποίηση των υλικών στο τέλος του κύκλου ζωής τους.

Το Blockchain μπορεί επίσης να παρέχει μια αδιάβλητη καταγραφή της προέλευσης και της επεξεργασίας ανακυκλωμένων ή επαναχρησιμοποιημένων υλικών, συμβάλλοντας έτσι στη θεμελίωση σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ των καταναλωτών και των βιομηχανιών σχετικά με την ποιότητα και την ασφάλεια των υλικών των προϊόντων. Τέλος, η δυνατότητα καταγραφής δεδομένων για την ποιότητα των αποβλήτων, τις διεργασίες επεξεργασίας, και την ανάκτηση πολύτιμων θρεπτικών συστατικών (π.χ. σπάνιων γαιών) ή ενέργειας (π.χ. βιοαερίου) μέσω Blockchain, δημιουργεί διαφανείς αγορές για ανακτημένους πόρους και επιτρέπει την αποτελεσματική παρακολούθηση της ροής τους.

Πλατφόρμες ανταλλαγής πόρων και διαχείρισης αποβλήτων
Πέραν του Blockchain, τα τελευταία χρόνια η ανθρωπότητα έχει πρόσβαση σε πλήθος ψηφιακών εργαλείων, τα οποία διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην εφαρμογή των πολιτικών βιωσιμότητας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει μάλιστα συμπεριλάβει τη χρήση τους στη νομοθεσία που αφορά την υλοποίηση του σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία.

Από τις πλέον χρήσιμες ψηφιακές πλατφόρμες είναι οι Πλατφόρμες Ανταλλαγής Πλεοναζόντων Πόρων, οι οποίες βοηθούν τις επιχειρήσεις και τις βιομηχανίες να προσφέρουν ή να αναζητήσουν πλεονάζοντα υλικά, υποπροϊόντα ή ακόμα και ανακτημένα υλικά που υπό άλλες συνθήκες θα απορρίπτονταν. Λειτουργούν ως ψηφιακές «αγορές» κυκλικής οικονομίας, συνδέοντας προσφορά και ζήτηση με τρόπο αποτελεσματικό και βιώσιμο. Υψίστης σημασίας για την κυκλική οικονομία είναι και η αξιοποίηση Εργαλείων Διαχείρισης Ηλεκτρονικών Αποβλήτων (E-Waste). Τα ηλεκτρονικά απόβλητα συχνά περιέχουν πολύτιμα μέταλλα και επικίνδυνες ουσίες, απαιτώντας ειδική διαχείριση στην ανακύκλωσή τους. Αρκετά από αυτά χαρακτηρίζονται ως σπάνια, κυρίως εξαιτίας της δυσκολίας εξόρυξης, είτε λόγω γεωγραφίας είτε λόγω γεωλογίας. Συνεπώς, η ανακύκλωσή τους αποτελεί μονόδρομο για την απρόσκοπτη συνέχιση της παραγωγής των τεχνολογιών που καταναλώνει σήμερα η ανθρωπότητα. Τα Ψηφιακά Εργαλεία Διαχείρισης Ηλεκτρονικών Αποβλήτων παρακολουθούν τη διαδρομή του E-Waste από τη συλλογή μέχρι την ανακύκλωση, διασφαλίζοντας τη σωστή επεξεργασία και ανάκτηση υλικών. Η ιχνηλασιμότητα αποδεικνύεται εξαιρετικά κρίσιμη, πρωτίστως για την αποφυγή παράνομων απορρίψεων που ρυπαίνουν το περιβάλλον. Τέλος, η Βελτιστοποίηση Διεργασιών επιτυγχάνεται μέσω Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) και Διαδικτύου των Πραγμάτων (IoT), καθώς οι δύο νέες αυτές τεχνολογίες επιτρέπουν τη συνεχή παρακολούθηση και ανάλυση δεδομένων, τόσο από βιομηχανικές διεργασίες, όσο και αστικές υποδομές, βελτιστοποιώντας έτσι την κατανάλωση πόρων, την πρόβλεψη βλαβών και τη μείωση απωλειών, περιορίζοντας εν τέλει σημαντικά το περιβαλλοντικό αποτύπωμα και των βιομηχανικών και των αστικών περιοχών.

Προς αναγνώριση του ρόλου αυτών των τεχνολογιών στην επιδίωξη της βιωσιμότητας, η Διεθνής Ένωση Τηλεπικοινωνιών (ITU) των Ηνωμένων Εθνών έχει θεσπίσει τη διοργάνωση της AI For Good, μιας συνόδου κορυφής που αποσκοπεί στην ανάδειξη εφαρμογών της ΤΝ και του IoT στη βιώσιμη ανάπτυξη.

Εν κατακλείδι
Η ψηφιακή επανάσταση μας παρέχει πλέον τα μέσα για να οικοδομήσουμε ένα βιώσιμο μέλλον, στο οποίο η αποτελεσματικότητα και η διαφάνεια μπορούν να αποτελέσουν τους πυλώνες μιας κοινωνικά και περιβαλλοντικά δικαιότερης οικονομίας. Αυτή τη στιγμή η ανθρωπότητα στέκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Θα αξιοποιήσουμε τις νέες τεχνολογίες για να διασφαλίσουμε έναν πιο κυκλικό και βιώσιμο πλανήτη;

10 ΚΟΡΥΦΑΙΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΚΛΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Ποιες είναι οι τεχνολογίες και τα ψηφιακά εργαλεία που (συν)διαμορφώνουν το μέλλον της κυκλικής οικονομίας;

  • Blockchain & Distributed Ledger Technologies (DLT): προσφέρουν αμετάβλητη ιχνηλασιμότητα, διαφάνεια στην προέλευση και διαχείριση υλικών και πόρων.
  • Internet of Things (IoT) Sensors & Smart Meters: παρακολουθούν σε πραγματικό χρόνο τη ροή υλικών, ανιχνεύουν απώλειες και βελτιστοποιούν τις χρήσεις.
  • Artificial Intelligence (AI) & Machine Learning (ML): προβλέπουν τη ζήτησης βελτιστοποιούν διεργασίες παραγωγής και ανακύκλωσης, εντοπίζουν ρύπανση και υλοποιούν προγνωστική συντήρηση υποδομών.
  • Digital Twin Technology: δημιουργούν εικονικά μοντέλων προϊόντων, υποδομών ή συστημάτων με στόχο την προσομοίωση, βελτιστοποίηση και εκπαίδευση, μειώνοντας έτσι την ανάγκη για φυσικούς πόρους και πρωτότυπα.
  • Geographic Information Systems (GIS): Χαρτογραφούν, αναλύουν και διαχειρίζονται ροές υλικών, υποδομές ανακύκλωσης και περιοχές ρύπανσης με γεωγραφική ακρίβεια.
  • Cloud Computing Platforms: Παρέχουν την υποδομή για την αποθήκευση, επεξεργασία και ανάλυση τεράστιων όγκων δεδομένων που παράγονται από συστήματα κυκλικής οικονομίας.
  • Resource Exchange & Material Marketplace Platforms: πρόκειται για ψηφιακές πλατφόρμες που συνδέουν επιχειρήσεις για την ανταλλαγή πλεοναζόντων υλικών, υποπροϊόντων και ανακτημένων πόρων.
  • Lifecycle Assessment (LCA) Software: αποτελούν εργαλεία λογισμικού για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής της.
  • Predictive Analytics Tools: χρησιμοποιούν ιστορικά δεδομένα και στατιστικά μοντέλα για την πρόβλεψη μελλοντικών τάσεων και συμβάντων (π.χ. βλάβες υποδομών, διακυμάνσεις ποιότητας ανακυκλωμένων υλικών).
  • Augmented Reality (AR) & Virtual Reality (VR) for Training & Maintenance: πρόκειται για εργαλεία επαυξημένης ή εικονικής πραγματικότητας που χρησιμοποιούνται στην εκπαίδευση προσωπικού σε διαδικασίες κυκλικής οικονομίας (π.χ. ανακύκλωση, επισκευές), και τη διευκόλυνση εργασιών συντήρησης μέσω απομακρυσμένης υποστήριξης.