Μετά την πρώτη αναγκαστική και επείγουσα προσφυγή της στην τεχνολογία, για να συνεχίσει να υφίσταται μέσα στην πανδημία, η εκπαίδευση είναι στην καλύτερη από ποτέ θέση να επανεκτιμήσει το ρόλο που η τεχνολογία μπορεί να παίξει στο μέλλον της.

Ήταν πάντα μια σχέση τουλάχιστον κυκλοθυμική. Η εκπαίδευση και η τεχνολογία ήταν πάντα σε μια σχέση αλληλεξάρτησης, αλλά η προσέγγιση τους ήταν πάντα επιφυλακτική. Ο χώρος της τεχνολογίας είχε σαν άμεσο προ-απαιτούμενο της ίδιας του της ύπαρξης την εκπαίδευση -και μάλιστα ενός συγκεκριμένου επιπέδου- αλλά πάντα ένιωθε ότι θα μπορούσε να αναπτύσσεται αμεσότερα αν η εκπαίδευση προσανατολιζόταν περισσότερο στις ανάγκες του. Εξ ου και το στερεότυπο του πετυχημένου entrepreneur τον θέλει να παρατά το σχολείο ή το πανεπιστήμιο για να κλειστεί στο γκαράζ με την ιδέα και τον υπολογιστή του, είναι δημοφιλέστερο από ποτέ.

Από την άλλη μεριά, η γενική εκπαίδευση ήθελε τις ευκολίες της τεχνολογίας, αλλά τις συνόδευε πάντα με τους φόβους της αποξένωσης μαθητών και εκπαιδευτικών, τόσο μεταξύ τους όσο και με τα κλασσικά αντικείμενα της παιδείας. Η ανησυχία ότι η τεχνολογία από εργαλείο θα γίνει αυτοσκοπός, ταίριαξε υπέροχα με την κλισέ, αλλά διαδεδομένη εικόνα ενός παιδιού εθισμένου στην οθόνη ενός pc ή smartphone, που έχει ταυτίσει το άνοιγμα οποιουδήποτε χάρτινου βιβλίου με την αγγαρεία του «βαρετού» σχολείου.

Μετά ήρθε η καραντίνα και όλα αυτά τα διλήμματα υποχώρησαν μπροστά στην ανάγκη να συνεχιστεί η εκπαίδευση -όπως και όλη η ζωή- ψηφιακά έστω και αν ακόμα και το «διάλειμμα» θα γινόταν μέσω τηλεδιάσκεψης. Ένα πλήθος τεχνολογίες της πληροφορίας επιστρατεύθηκαν και τα κουδούνια των τάξεων χτύπησαν μέσω router και κινητών. Ήρθε το happy end σε αυτή την ταραγμένη σχέση; Όχι, απλά για πρώτη φορά όλοι παραδέχονται ότι αυτή θα κρατήσει και μένει να δούμε πως θα εξελιχθεί.

Αυτό αναμένεται να μεταφραστεί σε οικονομικά μεγέθη σε μια άνθηση της αγοράς τεχνολογίας της εκπαίδευσης. Σύμφωνα με την έκθεση «Higher Education Technology Market Size: 2022 -2028» που δημοσίευσε το Fortune Business Insights τον Αύγουστο, η αγορά αναμένεται να φτάσει ως το 2028 τα 169,72 δισεκατομμύρια δολάρια με ρυθμό ανάπτυξης 10,3% για την συγκεκριμένη περίοδο. Η ανάπτυξη αναμένεται να είναι εντονότερη σε ΗΠΑ και Ευρώπη, ανταποκρινόμενη και στα παράπονα της αγοράς εργασίας ότι υπάρχει έλλειψη για στελέχη με επαρκή τεχνολογική εξειδίκευση και ψηφιακές δεξιότητες, ενώ ταυτόχρονα όλα τα high end εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως αυτά της Ivy League ενδυναμώνουν διαρκώς την τεχνολογική διάσταση του εκπαιδευτικού τους προγράμματος.

Υπάρχει όμως ένας ακόμα παράγοντας που θα οδηγήσει σε αυτή την ανάπτυξη της αγοράς των τεχνολογιών εκπαίδευσης.
Το καλοκαίρι που μας πέρασε βγήκε στη δημοσιότητα η έρευνα «National Assessment of Educational Progress, 2021» που έγινε στις ΗΠΑ από το National Center for Education Statistics, ανάμεσα στα παιδιά των πρώτων βαθμίδων της εκπαίδευσης (σε αναλογία μέχρι και το ελληνικό γυμνάσιο) για το επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων τους σε σχέση με τα επίπεδα παλιότερων δεκαετιών. Όπως έγραψαν θορυβημένοι και οι New York Times, λόγω της κατάστασης στην εκπαίδευση μέσα στην πανδημία ειδικά στα βασικά skills, όπως τα μαθηματικά και η γραφή το σύνολο των μαθητών “έχασε” την πρόοδο που είχε επιτευχθεί -σε συλλογικό επίπεδο- τα τελευταία 20 χρόνια.
Χτυπήθηκε μάλιστα το επίπεδο γνώσης στα μικρότερα παιδιά γύρω στα εννιά τους χρόνια. Και τώρα οι ελπίδες για να ανακάμψει η εκπαίδευση στηρίζονται στις ίδιες τεχνολογίες που αποσπούν τα παιδιά από αυτή.

Ψηφιακή γενιά χωρίς ψηφιακές δεξιότητες;
Στην πλευρά της Ευρώπης και πιο συγκεκριμένα στην Ελλάδα, ήδη από το τέλος του 2020 και της πρώτης περιόδου της πανδημίας η έλλειψη ψηφιακών δεξιοτήτων και η ανάγκη για ανάπτυξη των τεχνολογιών εκπαίδευσης χτυπούσε «καμπανάκι».
Έτσι σε αντίθεση με την κοινή άποψη ότι μιλούσαμε για μια πλήρως «ψηφιακή γενιά», η ετήσια έκθεση «Παρακολούθησης της Εκπαίδευσης και της Κατάρτισης» που δημοσιεύθηκε στο τέλος της χρονιάς από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έδειξε ότι σε όλη την Ευρώπη πάνω από το 15% των μαθητών δεν διαθέτει επαρκείς ψηφιακές δεξιότητες. Η έκθεση ανέφερε ότι στο lockdown έγιναν προσπάθειες για αύξηση αυτών των δεξιοτήτων, αλλά η χώρα μας υστερεί ακόμα σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές, αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «η τεχνική υποστήριξη τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ) στην Ελλάδα δεν ανταποκρίνεται απαραίτητα στις ιδιαίτερες ανάγκες των σχολείων, καθώς είναι εξωτερική και ανεπαρκής. Μόνο το 14% των μαθητών φοιτούν σε σχολεία με επαρκές ειδικευμένο προσωπικό τεχνικής υποστήριξης – το μικρότερο ποσοστό στην Ε.Ε». Συμπληρώνει δε ότι οι μαθητές με γενικές ψηφιακές δεξιότητες είναι στο 32%, με το μέσο όρο της Ε.Ε. στο 57%.

Αναφέρει δε χαρακτηριστικά ότι «τα τελευταία έτη έχει αναπτυχθεί σημαντικός όγκος ψηφιακού εκπαιδευτικού περιεχομένου. Η Ελλάδα έχει έναν από τους υψηλότερους αριθμούς συνιστάμενων ωρών ετησίως (150) για τις ΤΠΕ, ως υποχρεωτικό χωριστό μάθημα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και τα αποτελέσματα της ψηφιακής μάθησης καθορίζονται λεπτομερώς για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.
Ωστόσο, η έλλειψη παρακολούθησης σε συστημικό επίπεδο, καθιστά δύσκολο να διαπιστωθεί ο αντίκτυπος των αποτελεσμάτων της ενδοσχολικής ψηφιακής εκπαίδευσης. Η δε μετάβαση στην τηλε-διδασκαλία κατά την κρίση της νόσου COVID-19 ανέδειξε τον κίνδυνο αποκλεισμού για τους μειονεκτούντες μαθητές.

Η ψηφιακή μάθηση κατά το κλείσιμο των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων παρουσίασε προκλήσεις και ευκαιρίες». Ενώ όπως σχολιάζουν οι αναλυτές και για τη χώρα μας όσο απομακρύνονται οι μαθητές από τα αστικά κέντρα τόσο μικρότερη πρόσβαση έχουν τόσο σε τεχνολογικό εξοπλισμό και εκπαίδευση όσο και σε διαδίκτυο υψηλών ταχυτήτων.
Την ίδια στιγμή αυτή ακριβώς η αίσθηση κινητοποιεί ένα πλήθος από παράγοντες του οικοσυστήματος της εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Γιαυτό και το netweek στράφηκε σε μερικούς από εκείνους τους ανθρώπους και οργανισμούς στην πρώτη γραμμή της ανάπτυξης των τεχνολογιών αυτών στην εκπαίδευση, για να μας απαντήσουν σε βασικά ερωτήματα στην ανάπτυξη των τεχνολογιών εκπαίδευσης.

Όταν Χτυπάει Κουδούνι για STEM
Πως διαμορφώνεται λοιπόν η εκπαιδευτική διαδικασία με τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες; Ποιες τεχνολογίες πρωταγωνιστούν; Ποια τα μέχρι σήμερα συμπεράσματα από την επιρροή τους;
Η πρώτη στην οποία απευθύναμε τις ερωτήσεις μας είναι η Πόλα Μισθού, Καθηγήτρια Πληροφορικής και Μαθηματικών, MSc. MEd. STEM coach & mentor, με master στην Εκπαιδευτική Ηγεσία και Διοίκηση στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Για δεκαετίες στην «πρώτη γραμμή της μάχης» της εκπαιδευτικής τεχνολογίας, ως καθηγήτρια πληροφορικής, προγραμματίστρια και υπεύθυνη συστημάτων UNIX του ιδιωτικού τομέα, τα τελευταία χρόνια είναι coach και mentor ομάδων που ασχολούνται με την εκπαιδευτική ρομποτική και το STEM, ιδρύτρια του Coding Club “GreekCodersK12”, που δημιουργήθηκε το 2015 με στόχο την απόκτηση ψηφιακών δεξιοτήτων υψηλού επιπέδου των μαθητών και των μαθητριών Γυμνασίου και Λυκείου, συνιδρύτρια της πρωτοβουλίας “GirlsGoCoding”, για την ενδυνάμωση των γυναικών στον τομέα του coding, εθελόντρια mentor σε σχολεία με τη δράση “The Tipping Point in Education”, μέλος της ελληνικής ομάδας εθελοντών μεταφραστών του Raspberry Foundation, που μεταφράζει έργα πληροφορικής για παιδιά στα ελληνικά και κριτής σε διαγωνισμούς ρομποτικής και καινοτομίας.

«Η εκπαιδευτική διαδικασία στο σχολείο επηρεάζεται από τις εξελίξεις στην τεχνολογία σε πολλούς τομείς, από την μάθηση μέχρι τη διοίκηση. Η ένταξη των ΤΠΕ (Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών -ICT) στο Πρόγραμμα Σπουδών αποτελεί την πύλη για την απόκτηση βασικών ψηφιακών δεξιοτήτων. Οι ψηφιακές γνώσεις υψηλού επιπέδου αποκτώνται κατεξοχήν στα μαθήματα Πληροφορικής και στο νέο διεπιστημονικό κλάδο, STEM (Science Technology Engineering Mathematics)» μας λέει. «Καθώς οι επιστήμες δεν έχουν αυστηρά όρια, στην εκπαιδευτική προσέγγιση STEM καλούμαστε να ανακαλύψουμε τους τρόπους με τους οποίους οι επιστήμες επικοινωνούν μεταξύ τους. Αυτή η προσέγγιση μας επιτρέπει να μελετάμε πολυπρισματικά ένα θέμα, με κριτική ματιά και συνεργατικό τρόπο και να δημιουργούμε ψηφιακές λύσεις, συνδυάζοντας τις θετικές και τις ανθρωπιστικές επιστήμες.

Στα 33 χρόνια εμπειρίας μου κυρίως στη Δημόσια Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, ως καθηγήτρια Πληροφορικής, Μαθηματικών και ως Διευθύντρια Γενικού Λυκείου, ξεχωρίζω τη νέα κουλτούρα που μπορεί να φέρει το STEM, για δύο κυρίως λόγους: αφενός διότι προάγει την εργασία σε ομάδες -κάτι στο οποίο υστερούμε πολύ στην Ελλάδα- και αφετέρου διότι μπορεί να δημιουργήσει μια κοινότητα μάθησης και πρακτικής, στην οποία όλοι και όλες μαθαίνουν. Ο εκπαιδευτικός δεν είναι παντογνώστης, είναι μέλος της ομάδας και λειτουργεί ως coach και facilitator. Τα παιδιά μέσα από τη συμμετοχή τους σε projects και διαγωνισμούς STEM, αντλούν πολλά οφέλη σε γνώσεις και στην προσωπικότητά τους. Μαθαίνουν στην αβεβαιότητα, στη δοκιμή, στο λάθος, στις εναλλακτικές λύσεις, στην παρουσίαση και τη διαχείριση του χρόνου. Αποκτούν soft skills που ζητούνται στην αγορά εργασίας, τα οποία δεν «διδάσκονται» αλλά μαθαίνονται στην πράξη.

Το 2015, ίδρυσα το εθελοντικό Coding Club GreekCodersK12, ως afterschool activity. Ασχοληθήκαμε με δραστηριότητες στον τομέα physical computing, που αφορά τη σχεδίαση και την υλοποίηση διαδραστικών ψηφιακών λύσεων και αντικειμένων. Ο νέος αυτός τομέας μας έδωσε τη δυνατότητα να επικοινωνήσουμε μέσω λογισμικού με το περιβάλλον και μας προσέφερε έμπνευση στη δημιουργία λύσεων σε πραγματικά προβλήματα που ικανοποιούν μια ανάγκη του ανθρώπου. Ως παράδειγμα αναφέρω την εκπαιδευτική ρομποτική που είναι ένα συναρπαστικό αντικείμενο για την εισαγωγή των παιδιών σε σύνθετα θέματα όπως ο προγραμματισμός και η μηχανική, με τρόπο διασκεδαστικό, διαδραστικό και συνεργατικό. Για projects physical computing και αυτοματισμούς ΙοΤ, κατάλληλες τεχνολογίες θεωρούνται η πλακέτα «ανοικτού κώδικα» Arduino και η εκπαιδευτική πλακέτα Micro:bit. Το 3d printing επίσης προσφέρει συναρπαστικές δυνατότητες σχεδίασης και κατασκευής, ενσωματώνοντας και την τέχνη (STEAM). Ως προς το λογισμικό, οι γλώσσες SCRATCH και Python, κυριαρχούν στην εκπαίδευση και συνεχώς επεκτείνονται με νέες βιβλιοθήκες για ρομποτική και για τη νέα πρόκληση στην εκπαίδευση που είναι η τεχνητή νοημοσύνη».

Για την Ελένη Τσιπά, Oracle Academy Programme Manager & Corporate Citizenship Specialist, GCMM cluster οι ανάγκες οδηγούν την εκπαίδευση. «Δεν υπάρχει, σχεδόν, κανένας επαγγελματικός ρόλος που να μην απαιτεί από τις βασικές ψηφιακές δεξιότητες μέχρι πτυχίο του πεδίου Τεχνολογιών Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών (ΤΠΕ). Αυτή η αλλαγή στην ψηφιακή μας πραγματικότητας επηρεάζει, προφανώς, και την εκπαιδευτική διαδικασία, όχι μόνο σε επίπεδο σχεδιασμού και υλοποίησης αλλά, και σε επίπεδο περιεχομένου. Είναι ξεκάθαρο ότι δεν αρκεί η χρήση ψηφιακών μέσων (υπολογιστών, διαδραστικών πινάκων, κ.λπ) για τον εκσυγχρονισμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Απαιτείται σχεδιασμός όσον αφορά στο σταδιακό χτίσιμο των ψηφιακών δεξιοτήτων των μαθητών, από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού μέχρι και την Τριτοβάθμια εκπ/ση. Και ο στόχος είναι διττός. Να αντιληφθούν οι μαθήτριες και οι μαθητές την αναγκαιότητά αυτών των δεξιοτήτων για την καθημερινότητά τους και την επαγγελματική τους σταδιοδρομία και να εμπνευστούν ώστε να σπουδάσουν Πληροφορική» μας λέει. Όπως μας εξηγεί για την αγορά, και οι δυο αυτοί στόχοι είναι εξίσου σημαντικοί.

«Η πρόκληση εύρεσης επαγγελματιών με τις κατάλληλες ψηφιακές δεξιότητες, ειδικά στον κλάδο της Πληροφορικής, είναι πολύ μεγάλη αφού ένα υψηλό ποσοστό του εργατικού δυναμικού δε διαθέτει καν τις βασικές ψηφιακές δεξιότητες, πόσο μάλλον τις πιο εξελιγμένες που απαιτούνται από τον κλάδο του ΙΤ. Από την άλλη πλευρά, και ενώ ο κλάδος ΙΤ εξελίσσεται και αναπτύσσεται ταχύτατα παγκοσμίως, οι απόφοιτοι σχολών σχετικών με την Πληροφορική δεν επαρκούν για τις ανάγκες του, ενώ μεγάλο ποσοστό τους δεν έχει επαρκή γνώση σύγχρονων τεχνολογιών ώστε να ανταποκριθεί στις ανάγκες των επιχειρήσεων.
Απαιτείται, λοιπόν, εκσυγχρονισμός της επίσημης εκπαιδευτικής διαδικασίας και ένα συντονισμένο σχέδιο ανάπτυξης δεξιότήτων ώστε οι απόφοιτοι της δευτεροβάθμιας, μεταδευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, να είναι πιο έτοιμοι για την αγορά εργασίας».

H Τεχνολογία ως δομικό Στοιχείο της εκπαίδευσης
Για την Mαρία Φιλιππή, Υπεύθυνη Πληροφορικής & Ψηφιακής Εκπαίδευσης των Εκπαιδευτηρίων Δούκα, η σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία είναι δομικό στοιχείο ανάπτυξης στην εκπαίδευση. Όπως μας λέει «αποτελεί δομικό στοιχείο της καθημερινής λειτουργίας μας και είναι ένας τομέας που εξελισσόμαστε διαρκώς. Στο δικό μας σχολείο -των 105 ετών- η καινοτομία και η ψηφιακή τεχνολογία είναι στο DNA του. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που συνεχίζει να υπάρχει και να πρωτοπορεί. Στην εκπαίδευση έχουμε τη χαρά να ζούμε τον παλμό του ‘νέου’ κάθε μέρα. Εργαζόμαστε ικανοποιώντας την δίψα των παιδιών μας για μάθηση, για χαρά, για δημιουργία και καλλιεργούμε ανάλογες δεξιότητες και αξίες.

Τολμήσαμε το 2007 με μεγάλη μια τομή στον τομέα του ψηφιακού μετασχηματισμού για την εκπαίδευση που ήταν η ένταξη του Μαθητικού Υπολογιστή στην καθημερινή μαθησιακή διαδικασία με ειδικό εκπαιδευτικό σχεδιασμό και εισάγοντας σε όλον τον οργανισμό τις διαδικασίες προσαρμογής στην νέα ψηφιακή εποχή. Δεν ήταν ο εύκολος δρόμος. Ήταν ο “δύσκολος” δρόμος όμως της καινοτομίας αλλά και της έγκαιρης προετοιμασίας για αυτό που τελικά ζήσαμε το 2020 με την πανδημία που τα Εκπαιδευτήρια Δούκα απλά “γύρισαν το κουμπί”. Εκπαιδευτικοί, μαθητές και όλος ο οργανισμός ήταν έτοιμος να περάσει σε μια μέρα στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση καθολικά ψηφιακά. Είναι τόσο απλό; Μπορεί να μην είναι τόσο απλό όσο ακούγεται ήταν όμως απολύτως υλοποιήσιμο σε έναν οργανισμό που συνεχώς μετασχηματίζεται και δεν φοβήθηκε ποτέ την ψηφιακή τεχνολογία».
«Σε μία πραγματικότητα ραγδαία μεταβαλλόμενη, αδυνατούμε να προβλέψουμε τις τεχνολογίες και τα εργαλεία του αύριο, μπορούμε όμως ήδη από σήμερα να καλλιεργήσουμε στους μαθητές τις δεξιότητες και την μεθοδολογία βέλτιστης αξιοποίησής τους» μας εξηγεί ο Κωνσταντίνος Βασιλείου, Πρόεδρος του εκπαιδευτικού οργανισμού Eduact «Δράση για την Εκπαίδευση».

«Από το 2013 σχεδιάζουμε και προσφέρουμε καινοτόμα εκπαιδευτικά προγράμματα προσαρμοσμένα στις σύγχρονες απαιτήσεις, στοχεύοντας στην ατομική ανάπτυξη, την επαγγελματική και κοινωνική ετοιμότητα μέσω της εμπλοκής στην ομάδα. Η Eduact εισάγει νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση ως διδακτικά εργαλεία και όχι διδακτικά αντικείμενα. Έτσι οι μαθητές δεν διδάσκονται απλά προγραμματισμό, ρομποτική ή μηχανική αλλά χρησιμοποιούν αυτά τα εργαλεία για να διερευνήσουν θεματικές της ιστορίας, της γλώσσας, της αλγοριθμικής κ.α. Αυτή είναι και η μεγαλύτερη τάση στην σύγχρονη διδακτική αναφορικά με τις νέες τεχνολογίες. Ακολουθώντας αυτή την γραμμή, ο Οργανισμός, μεταξύ άλλων, σχεδίασε και εκπονεί με επιτυχία ήδη από το 2018 το “ Πρόγραμμα Ρομποτικής & STEAM FLL Robotics In School” στο πλαίσιο των εργαστηρίων δεξιοτήτων σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας & το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Το πρόγραμμα αφορά μαθητές Δημοτικού και Γυμνασίου οι οποίοι καλούνται να αναπτύξουν μια καινοτόμο λύση σε ένα πρόβλημα, να προγραμματίσουν ένα αυτόνομο ρομπότ που θα κινείται σε μια θεματική πίστα και να λειτουργήσουν με αξίες ως ομάδα.

Το περιεχόμενο του προγράμματος είναι πλήρως συμβατό και προάγει στόχους των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών, των μαθημάτων Φυσικής, Τ.Π.Ε. , Μαθηματικών, Μελέτης Περιβάλλοντος και Πληροφορικής στο Δημοτικό και Φυσικής, Μαθηματικών και Τεχνολογίας στο Γυμνάσιο. Έτσι, οι εκπαιδευτικοί δύνανται να επεκτείνουν τις πτυχές του Αναλυτικού Προγράμματος, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και την ηλικία των μαθητών, προάγοντας την κριτική σκέψη και τη δημιουργικότητα. Οι εκπαιδευτικές πρακτικές στο πλαίσιο του προγράμματος είναι φιλικές προς τους μαθητές, με πειστικές προεκτάσεις πρακτικής χρησιμότητας των προσφερόμενων γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων. Ζητούμενο αποτελεί να προσεγγιστούν γνωστικά αντικείμενα με κέφι και φαντασία, πάντα με γνώμονα την επιστημονική διαχείριση των θεμάτων, ώστε να αναπτύσσονται οι ανώτερες πνευματικές λειτουργίες».

Στην ίδια φιλοσοφία και η Μαρία Φιλιππή τονίζει ότι πιστεύουν στην ενίσχυση της ιδιότητας του ψηφιακού πολίτη και την καλλιεργούμε στο πρόγραμμά των εκπαιδευτηρίων Δούκα. «Ο ρόλος μας ως ψηφιακοί πολίτες σε τι διαφέρει από τον ρόλο μας ως πολίτες στην υπόλοιπη καθημερινότητα μας; Γιατί να συζητάμε ακόμη για όρια, έστω και “δυσδιάκριτα”; Η συζήτηση είναι πλέον στην εναρμόνιση των κανόνων και των διαδικασιών ανάλογα με την περίσταση που βρισκόμαστε. Όπως αναφέρει ο Ομ. Καθηγητής του ΕΚΠΑ του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ κ. Μιχάλης Μεϊμάρης, ζούμε όλοι πια σε μια υβριδική κατάσταση που μεταπηδούμε από τον έναν στον άλλο κόσμο κάθε στιγμή, όντας συνεχώς δικτυωμένοι. Ας σκεφτούμε λίγο πόσα πράγματα πλέον που μέχρι πριν δυο – τρία χρόνια διεκπεραιώναμε με φυσικό τρόπο το κάνουμε πλέον ψηφιακά. Και αν για παράδειγμα έχουμε κλείσει σήμερα ψηφιακό ραντεβού σύσκεψης με τραπεζικό υπάλληλο αυτό είναι φυσικός ή ψηφιακός τρόπος; Ο ολοκληρωμένος τρόπος διαχείρισης, λοιπόν, αφορά στον ευέλικτο επανακαθορισμό των διαδικασιών και την προετοιμασία προσαρμογής των ανθρώπων με τις δεξιότητες του 21ου αιώνα. Αυτό είναι αυτό που κάνουμε και πρέπει να κάνουν όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα κάθε βαθμίδας: Να προετοιμάζουν τους νέους ανθρώπους με τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις αξίες εκείνες για να είναι έτοιμοι για έναν κόσμο που συνεχώς μετασχηματίζεται».

Ποιος φοβάται τα “Κομπιούτερ”;
Κατά πόσο είναι λοιπόν βάσιμοι οι φόβοι γύρω από την διάχυση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία και η σύνδεση της με φαινόμενα αποξένωσης, παθητικότητας, αδράνειας στους μαθητές;
«Πολλά έχουν ειπωθεί και θα συνεχίσουν να λέγονται για τη χρήση της τεχνολογίας γενικότερα, και στην εκπαίδευση ειδικότερα» αναγνωρίζει η Ελένη Τσιπά. «Πολυάριθμοι οι μύθοι που ακολουθούν τα επαγγέλματα που σχετίζονται με την πληροφορική, οι οποίοι αναπαράγονται ακόμα και σήμερα από ανθρώπους που δε γνωρίζουν την αγορά και τον κλάδο. Αυτό που θα πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι η τεχνολογία είναι ένα εργαλείο. Το πώς θα το αξιοποιήσεις και άρα το αν θα έχει θετικές ή αρνητικές συνέπειες εξαρτάται απόλυτα από το χρήστη. Για εμάς στην Oracle, είναι απολύτως σαφές ότι εκπαίδευση χωρίς τεχνολογία δεν μπορεί να υπάρξει πλέον. Μέσω όμως του Oracle Academy, προσπαθούμε να προτείνουμε υλικό, τεχνολογίες και τρόπους αξιοποίησης προσαρμοσμένους στις ανάγκες της κάθε εκπαιδευτικής βαθμίδας και με σύμμαχο τη δημιουργικότητα να επιτύχουμε την έμπνευση και την αγάπη για την Πληροφορική. Γιατί μόνο όταν αγαπήσεις κάτι αρκετά μπορείς και να το κάνεις καλά».

«Κατά τη γνώμη μου, ο ίλιγγος της τεχνολογίας και η ταχύτητα της εποχής μας, απειλούν σε έναν βαθμό την εμβάθυνση και φαίνεται να προάγουν την επιφανειακότητα και την κατανάλωση της πληροφορίας» μας λέει η Πόλα Μισθού. «Έχει διαπιστωθεί επίσης ότι η κοινωνία κληρονομεί στερεοτυπικά χαρακτηριστικά στην εκπαίδευση, με αποτέλεσμα την υπο-εκπροσώπηση των γυναικών στο STEM. Στο παρελθόν η τηλεόραση θεωρήθηκε απειλή για την ανάγνωση, αλλά βρήκαν τον τρόπο να συμπορευθούν. Το δίλημμα λοιπόν, δεν είναι βιβλίο ή κινητό. Η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε παγκοσμίως στην παιδεία, είναι τι/πώς διδάσκουμε και ποιο είναι το όραμά μας. Κλείνοντας, θεωρώ ότι η ψηφιακή τεχνολογία δεν είναι αυτοσκοπός, οφείλει να συμπορεύεται με τις ανθρωπιστικές επιστήμες, στοχεύοντας σε μια καλύτερη προοπτική για τον άνθρωπο, ως άτομο και ως πολίτη».

Από την πλευρά της η Μαρία Φιλιππή πιστεύει ότι η εκπαίδευση είναι εξ ορισμού ανθρωποκεντρική και ως τέτοια μπορεί να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για την ομαλή ένταξη της ψηφιακής τεχνολογίας. «Λειτουργούμε διαχρονικά με άξονα ανθρωποκεντρικό και όταν έρχεται η ώρα των αποφάσεων για τον ψηφιακό σχεδιασμό μας και έχουμε ήδη κατακτήσει τις ανάλογες γνώσεις και δεξιότητες, ενεργοποιούνται τα αξιακά μας οικοσυστήματα, ώστε η ψηφιακή λειτουργία να μην καθίσταται αυτοσκοπός, αλλά το μέσο για το επόμενο μεγάλο βήμα μας. Δείτε σήμερα την μετάβαση στην ρομποτική από το σύστημα των αυτόνομων ρομπότ στο «δίκτυο» των cobots.
Η ρομποτική τεχνολογία απογειώνεται σε παραγωγικότητα και απόδοση όταν λειτουργεί συνεργατικά με τον άνθρωπο. Σύγχρονες μελέτες έχουν αποδείξει ήδη την τάση αυτή. Άρα ψηφιακή μετάβαση χωρίς τον άνθρωπο εξ ορισμού δεν υφίσταται».

Για τον Κωνσταντίνο Βασιλείου μείζονος σημασίας είναι η αναλυτική επιμόρφωση του εκπαιδευτικού, η χρήση πιστοποιημένου και κατάλληλου εξοπλισμού, αλλά και η πλαισίωση του εγχειρήματος από σχέδια μαθήματος που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς, τις απαιτήσεις της κοινωνίας και τις προκλήσεις του αύριο. «Μέσω της επαφής με περισσότερους από 1.000 μαθητές και 250 εκπαιδευτικούς σε 30 εκπαιδευτικές μονάδες ανά την χώρα ο οργανισμός αφουγκράστηκε τις επιθυμίες των νέων παιδιών, τις ανησυχίες των εκπαιδευτικών και τους φόβους των γονέων αναφορικά με τις νέες τεχνολογίες. Το πόρισμα είναι ένα:
Όταν η εισαγωγή τεχνολογίας στην εκπαίδευση γίνεται με την κατάλληλη παιδαγωγική πλαισίωση και το βλέμμα στην κοινωνία του μέλλοντος, ξεκινά μια εκπαιδευτική υπερπτήση! Άλλωστε, ο καλύτερος τρόπος να προβλέψεις το μέλλον, είναι να το δημιουργήσεις!».

Οι ΤΠΕ του Μέλλοντος
«Η πληροφορική εξελίσσεται με ιλιγγιώδεις ταχύτητες και γι’ αυτό γνωρίζουμε ήδη ότι ένα 40% των τεχνολογιών που θα μας απασχολήσουν σε 5 χρόνια δεν υφίστανται καν σήμερα» προβλέπει η Ελένη Τσιπά. «Μπορούμε επομένως, με σχετική ασφάλεια να προσδιορίσουμε κάποια πεδία στα οποία μπορεί να εστιάσει κάποιος, ώστε να μπει ή να εξελιχθεί πιο γρήγορα στον κλάδο της πληροφορικής. Ο προγραμματισμός, η ασφάλεια, τα δεδομένα, και ό,τι σχετίζεται με αυτά (ανάλυση, διαχείριση, εξόρυξη, κ.λπ), το cloud computing, η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, το gaming και οι Mobile τεχνολογίες είναι σίγουρα μεταξύ αυτών των πεδίων. Η γνώση ιδιαίτερα δημοφιλών γλωσσών προγραμματισμού, όπως η Java και η SQL, βοηθά σημαντικά σε πολλούς από αυτούς τους τομείς, οπότε και η Oracle δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε αυτές και μέσω του δωρεάν εκπαιδευτικού προγράμματος.

Ανάμεσα στις τεχνολογίες αιχμής ξεχωρίσαμε αυτές που υπόσχονται να βγάλουν το «βαρετό» ως δημοφιλέστερο επίθετο του «σχολείο»:

1.E-Learning
Οι πλατφόρμες ψηφιακής διδασκαλίας παρέχουν εκπαιδευτικό περιεχόμενο μέσω laptop, tablet ή κινητού, γκρεμίζοντας τα γεωγραφικά τείχη στη διδασκαλία και δίνοντας την δυνατότητα να συνδυαστεί με animation, podcasts ή video, αυξάνοντας την διαδραστικότητα και την γοητεία του μαθήματος και ταυτόχρονα δίνουν την δυνατότητα εξατομίκευσης και προσαρμογής, με κόστη που συνεχώς μειώνονται. Σε συνδυασμό με την διάδοση του 5G είναι ίσως η πρώτη φορά που το μάθημα μπορεί να βγει πραγματικά από τις τάξεις.

2. Video-Assisted Learning
Παράλληλα με το e-learning τα εκπαιδευτικά video δίνουν την δυνατότητα να παρακολουθήσει ο μαθητής «παραδόσεις» εκτός αίθουσας και στο δικό του χρόνο, επιλέγοντας τόσο το αντικείμενο όσο και το επίπεδο, αλλά και ανάμεσα σε διαφορετικής φιλοσοφίας παρουσιάσεις και διαλέξεις, που συχνά δημιουργούνται και με γνώμονα τις ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες.

3. Blockchain Tech
Πέρα από τα κρυπτονομίσματα, η τεχνολογία blockchain περνάει στην εκπαίδευση σαν ένας νέος τρόπος ανάπτυξης structured data. Μια ολόκληρη γενιά μαθητών θα μαθαίνει για την φιλοσοφία -αλλά και την πρακτική- με την οποία η τεχνολογία blockchain μαζεύει δεδομένα και τα αρχειοθετεί εξελισσόμενη την ίδια στιγμή που αυτοί μεγαλώνουν μαζί της. Είναι η γενιά που θα ζήσει και θα αναπτύξει την εφαρμογή της πιστοποίησης και επαλήθευσης των πάντων μέσω dlt, σε έναν κόσμο που ψηφιοποιείτε ραγδαία.

4. Big Data
Η ίδια η διαδικασία της τηλεκπαίδευσης δημιούργησε νέες ροές ψηφιακών δεδομένων, η οποία αναμένεται να συνεχίσει και μετά την πανδημία. Τα δεδομένα των μαθητών, αλλά κυρίως της εμπλοκής τους και ανταπόκρισης σε αυτή την πρώτη προσπάθεια για μια εξ αποστάσεως εκπαιδευτική ψηφιακή διαδικασία, ήδη σχηματίζουν το νέο κύμα ψηφιακής εκπαίδευσης. Μαζί με την αλληλεπίδραση και των καθηγητών και των μεθόδων διδασκαλίας.

5. Artificial Intelligence
Η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται στην ουσία το μέλλον της εκπαίδευσης. Μπορεί από το να εξοικονομεί χρόνο και …απελπισία στους δασκάλους και καθηγητές που έχουν να βαθμολογήσουν multiple choice tests, μέχρι να ανιχνεύει από τις απαντήσεις ποιος μαθητής χρειάζεται επιπλέον βοήθεια σε ποιο αντικείμενο και τμήμα του, αλλά και ακολουθώντας τα μοτίβα κάθε μαθητή να ανιχνεύει μαθησιακές δυσκολίες ή ιδιαιτερότητες και να προτείνει προσαρμογές ανά μαθητή.

6. Analytics
Ως συνέχεια του ΑΙ οι δυνατότητες ανάλυσης δεδομένων της καθημερινής ψηφιοποιημένης εκπαιδευτικής διαδικασίας μπορούν να βελτιώνουν συνεχώς την εκπαιδευτική διαδικασία παρακολουθώντας τις επιδόσεις μαθητών αλλά και διδασκόντων. Πρακτικά μπορούν να εντοπίζουν τι «δεν δουλεύει» για κάθε έναν ξεχωριστά, πριν αυτό φανεί από μια καθολική αποτυχία.

7. Gamification
Ίσως η μεγαλύτερη υπόσχεση για το μέλλον της εκπαίδευσης. Όλα τα είδη μαθαίνουν παίζοντας, Εκτός από τους ανθρώπους που περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους σε μια διαδικασία μάθησης που μοιάζει να φτιάχτηκε με στόχο να βγάλει την απόλαυση και το παιχνίδι από μέσα της. Η τεχνολογία όχι μόνο υπόσχεται να το ξαναβάλει στην εκπαίδευση αλλά να «εθίσει» τα παιδιά σε αυτή με τα ίδια κόλπα που τα ψηφιακά παιχνίδια το καταφέρνουν. Αναλογιστείτε ότι αυτή τη στιγμή η καλύτερη περιήγηση στην Ακρόπολη της Κλασσικής Εποχής είναι στο intro του παιχνιδιού «Assassins Creed: Odyssey»

8. Immersive Learning μέσω VR and AR
Η ενισχυμένη και η εικονική πραγματικότητα μπορούν να αλλάξουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Το μεγάλο στοίχημα είναι να μπορέσουν να αντικαταστήσουν τις ατελείωτες κειμενικές και προφορικές περιγραφές και αναπαραγωγές με μια από «πρώτο χέρι» ρεαλιστική εμπειρία , μέσα σε ένα νέο περιβάλλον που συνδυάζει το πραγματικό με το ψηφιακό στην πραγματικότητα του μαθητή, δίνοντας του πρόσβαση σε χώρους και καταστάσεις, χωρίς τα όρια του αναλογικού κόσμου.

9. STEAM
Δεν πρόκειται για τυπογραφικό λάθος του STEM αλλά για βελτίωση του. Σε αυτή τη βερσιόν το γνωστό STEM -Science, Technology, Engineering, Maths- έχει ενισχυθεί και με τις τέχνες (Arts) ώστε να αυξηθεί η παράμετρος της δημιουργικότητας. Καλή η ανάπτυξη των θετικών επιστημών αλλά χωρίς την ανάπτυξη της προσωπικής έκφρασης και της ενσυναίσθησης που ακολουθεί θα οδηγεί σε μια μονομερή «τεχνοκρατική» εξέλιξη, επιζήμια ειδικά σε καιρού που η καθημερινότητα γίνεται όλο και πιο ψηφιακή. Από την άλλη πλευρά σύμφωνα με το ίδρυμα CASEL (Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning), οι μαθητές που ασχολούνται και με τις τέχνες παρουσιάζουν 11% μεγαλύτερη συνολική ακαδημαϊκή απόδοση, καλύτερη πνευματική υγεία και μικρότερες πιθανότητες πρόωρης εξόδου από το εκπαιδευτικό σύστημα.

10. Cloud Technology
Η τεχνολογία αλλά κυρίως η φιλοσοφία πίσω από την τεχνολογία υπολογιστικού νέφους είναι απαραίτητη σε δύο διαφορετικές διαστάσεις της εκπαίδευσης. Αφενός στην τηλεκπαίδευση, όπως μάθαμε στην πανδημία και την εξ αποστάσεως συμμετοχή σε αυτή και αφετέρου στην συνεργασία μαθητών και καθηγητών από αυτή. Η ανά πάσα στιγμή διαθεσιμότητα και διαμοιρασμός δεδομένων και αρχείων είναι ζωτικής σημασίας και σώζει άπειρο χρόνο σε μαθητές και διδάσκοντες.

11. Ασύγχρονη Εκπαίδευση
Οι περισσότερες από τις παραπάνω τεχνολογίες δίνουν την δυνατότητα σε μεμονωμένους μαθητές ή ομάδες τους να οργανώνουν το εκπαιδευτικό τους πρόγραμμα, το οποίο παραδοσιακά είχε μηδέν ελαστικότητα. Αυτό αναπτύσσει τόσο την ικανότητα συνεργασίας ανάμεσα σε μαθητές, όσο και την ατομική υπευθυνότητα, ενώ ταυτόχρονα προσανατολίζει την εκπαιδευτική διαδικασία σε πιο ενεργούς ρόλους για τους μαθητές που αναλαμβάνουν καθήκοντα και εργασίες αντί να παρακολουθούν παθητικά παραδόσεις.

12. Ασφάλεια
Με εκατομμύρια παιδιών να αναγκάστηκαν εσπευσμένα να μπουν και να αλληλεπιδράσουν στην ψηφιακή επικράτεια, έγινε προφανής η ανάγκη να εκπαιδευτούν σε νέα ήθη κυβερνοασφάλειας. Την ίδια στιγμή τα δεδομένα που παρέχονται από την διαδικασία δίνουν σε ήδη υπάρχουσες εφαρμογές την δυνατότητα να παρακολουθείται η πνευματική και ψυχολογική τους υγεία, ή αλληλεπίδραση μεταξύ τους και η αντιμετώπιση φαινομένων τόσο ενδοσχολικής βίας, όσο και η πρόβλεψη -ειδικά σε Αμερική και Αγγλία- κλιμάκωσης τους όπως σε περιπτώσεις ένοπλων επιθέσεων σε σχολεία.